اعتیاد یک بیماری روانی، اجتماعی و اقتصادی [۱] است که از مصرف غیرطبیعی و غیرمجاز برخی مواد مانند الکل، تریاک، حشیش و... ناشی میشود و باعث وابستگی روانی یا فیزیولوژیک فرد مبتلا (معتاد) به این مواد میشود و در عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی وی تأثیرات نامطلوب بر جای میگذارد. [۲] بررسی پدیده اعتیاد در قالب علوم پزشکی، روانشناسی و جامعهشناسی صورت میگیرد. از سال ۱۹۶۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی استفاده از عبارت وابستگی دارویی یا وابستگی به دارو را به جای اصطلاح اعتیاد توصیه نمودهاست، اما استفاده از اصطلاح اعتیاد هنوز رایج است
تعریف اعتیاد
اعتیاد پاسخ فیزیولوژیک بدن است به مصرف مکرر مواد اعتیادآور. [۴] این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد میگردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن میشود. [۲] در این حالت فرد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا میکند و مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد. [۵]
مواد اعتیادآور
سازمان بهداشت جهانی مواد اعتیادآور را از جهت تأثیر آنها بر انسان به ۸ دسته کلی تقسیم میکند، که عبارتاند از:
مراحل اعتیاد
1. آشنایی: در این مرحله فرد از راههای مختلف (مثلاً از طریق دوستان خود) با مواد مخدر و نحوه استعمال آن آشنا میشود.
2. شک و تردید: در این مرحله، فرد سعی میکند با میل خود مبارزه کند.
3. اعتیاد واقعی: در این مرحله فرد دچار اعتیاد میشود و برای رسیدن به حالت نشئگی، هر بار بر میزان مصرف خود میافزاید. [۷]
زیانهای جانبی
اعتیاد به مواد مخدر افزون بر زیانهایی که به طور مستقیم برای مصرفکنندهٔ آن دارد و هیچ فایده و سودی برای استفادهٔ آن تأیید نشدهاست، [۸] یکی از عوامل اصلی گسترش بیماریهایی چون ایدز و هپاتیت میباشد و همچنین زیانهای اجتماعی و اقتصادی درخوری برای جامعه دارد که از آن میان میتوان به از بین بردن بخشی از نیرو و مغز فعال جامعه اشاره کرد.[۹]
به تازگی، برخی با مدلسازی اعتیاد با به کارگیری دانش اقتصاد نشان دادهاند که درآمد و مصرف امروز مواد مخدر به چه میزان بر تقاضای مواد مخدر در آینده تأثیر خواهد گذاشت.[۱۰]
آزمایش اعتیاد
یکی از آزمایشهای سنتی اعتیاد آزمایش ادرار است که روشی حتمی و دقیق نبوده و فرد میتواند با استفاده از مصرف مواد شیمیایی ویژهای نتیجهٔ آزمایش را تغییر دهد هرچند که روشهای دیگری برای آزمایش اعتیاد وجود دارد که با اطمینان بسیار بالا میتوان از آنها بهره گرفت.[۱۱]
گستردگی میزان اعتیاد در جهان
هم اکنون بیش از ۲۲۰ میلیون مصرف کننده مواد اعتیادآور در جهان وجود دارد. ۱۵۰ میلیون نفر معتاد به مواد توهم زایی مانند حشیش، ۱۵ تا ۲۰ میلیون نفر معتاد به ماده محرک کوکایین و مشتقات آن، ۱۵ تا ۲۱ میلیون نفر معتاد به هروئین و سایر مواد مخدر و سایرین نیز انواع مواد اعتیاد آور روانگردان و شیمیایی را مورد سوء استفاده قرار می دهند.[۱۲]
افزایش سرسام آور مصرف مواد مخدر در جهان و قاچاق روز افزون این مواد پیامدهای وحشتناکی خواهد داشت که مستقیما نسل جوان و بشریت را تهدید میکند. گسترش شبکه قاچاق بینالمللی و دام اعتیاد ، میلیونها نفر جوان را به فساد و کام مرگ میکشاند و سوداگران مرگ را به ثروت و قدرت میرساند. اعتیاد یک مسئله بزرگ بهداشتی و بلایی اجتماعی و دارای جنبههای متعدد اقتصادی، سیاسی ، فرهنگی ، روانی ، اخلاقی و حقوقی است. از اینرو آگاهی خانوادهها درباره سرانجام نکبتبار اعتیاد در پیشگیری و مهار آن کمکی موثر به شمار میآید.
شروع اعتیاد
اعتیاد با وابستگی جسمانی و روانی همراه است. بعضی از داروها نیز ممکن است با ایجاد وابستگی روانی در بیمار موجب افزایش مصرف شوند و اعتیاد بدهند. فرد معتاد با دریافت مواد اعتیادآور سرخوش و راضی میشود و با توقف مصرف دارو دجار خماری و اختلال شدید جسمانی میگردد. مواد اعتیادآور سبب پیدایش پدیده تحمل نیز میشوند. به موجب این پدیده فرد معتاد برای دسترسی به اثر اولیه این مواد که در ابتدا با مقدار کم حاصل میشود مصرف خود را افزایش میدهد. شدت و نوع وابستگی نسبت به مواد اعتیادآور برحسب نوع و اثر آن متفاوت است. برخی از این مواد مانند تریاک و مشتقات آن وابستگی شدید ایجاد میکنند و برخی دیگر با وجود تاثیری که بر روان و ذهن فرد میگذارند اعتیاد دهنده به شمار نمیآیند.
انواع اعتیاد
اعتیادات مجاز
اعتیادات مجاز عبارتند از: وابستگی و تداوم در مصرف موادی که به عنوان دارو شناخته شده بطور طبیعی یا صناعی بدست میآید. و شامل بسیاری از مواد دارویی بویژه آرام بخشها و خواب آورها میشوند که این مواد با تجویز پزشک و یا اغلب خود سرانه مصرف میشوند. اعتیادات مجاز خود به دو دسته تقسیم میشوند. اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و صناعی به عنوان دارو شناخته میشوند. و اعتیاد به موادی که تنها از دیدگاه روانی عادتزا هستند و تداوم مصرف را ایجاب میکنند همانند تنباکو و مشابهین آنها. اعتیادات به این مواد از ساده ترین تا خطرناکترین عوارض را در معتاد و بطور غیر مستقیم در خانواده و جامعه موجب میگردد. مثل عوارض قلب و عروق ، سرطان در دستگاه تنفس.
اعتیادات غیر مجاز
اعتیادات غیر مجاز عبارتند از: وابستگی افراد به مصرف همیشگی مواد و بهره گیری از عواملی که بنابر قوانین کشوری یا بینالمللی غیر مجاز شناخته میشوند این امر در نتیجه ناپسند بودن مظاهر اعتیاد از دیدگاه پزشکی ، بهداشتی ، روانی و اجتماعی میباشد. علل مختلف اعتیاد عبارتند از: ارضاء هوسها ، زیاده طلبی ، گرفتن انگیزههای احساسی ، احساس یکنواختی ، بیکارگی و وقت گذرانی- فقر ، عدم عدالت اجتماعی و ناهنجاریهای مالی و اقتصادی و بسیار رفاه و عوامل درونی مثل نوسانات فیزیولوژیک و پاتوفیزیولوژیک یعنی بیماریهای جسمی و روانی بویژه در اشکال مزمن و رنجور کننده و نارسایی اصول پزشکی در مورد تامین بهداشت جامعه و عدم توان درمان کلیه بیماریهای موجود ، یکی از دلایل اصلی اعتیاد میباشد.
ویژگیهای افراد معتاد
فرد معتاد کسی است که اساسا یا از خود و یا از محیط خود و یا هر دو احساس ناخشنودی ، نارضایتی و ناراحتی دارد و در چنین حالت نامطلوبی ناگزیر از مصاحبت و موانست با افرادی که برخلاف او دنیا را محل مناسبی برای زیستن یافتهاند و علی رغم مسائل و مشکلات آن بگونهای خود را با شرایط زندگی وفق دادهاند آن را عقل میکنند. معتاددان در توهمات خود یک دنیای صنایی نسبتا رضایتبخش برای خویش متصورند که نه تنها بر هیچگونه تغییری یا در خود و یا در محیط مبتنی نیست بلکه دنیای خیالی آنان تنها بر اساس حضور مواد در بدنشان و نیاز به آن و رفع آن نیاز استوار است و غالبا آنان از احساس ناامنی ، احساس بی کفایتی ، احساس تنهایی ، نفرت ، نوسانهای افسردگی ، اضطراب شدید و بویژه کششها و تعارضات درون فردی بگونهای رنج میبرند. به هر حال اعتیاد و یک پدیده مخرب اجتماعی است زیرا اثرات نامطلوب و عواقب وخیم آنها تنها دامنگیر شخص معتاد نمیشود بلکه همه افراد را که بگونهای با آنان وابستگی و ارتباط نزدیک دارند فرا میگیرد مخصوصا که فرد معتاد مسئول اداره یک خانواده و در نقش هم پایه نیز باشد.
اثرات دارویی مواد مخدر
مصرف مواد مخدر و دیگر ترکیبات اعتیادآور بعلت اثرات دارویی ویژه خود تغییراتی در سطح فیزیولوژی و بیولوژی شخص بوجود میآورد که قسمت مهم این تغییرات بر روی سلسله اعصاب مرکزی و محیطی انجام میگیرد و نتیجتا بر روی حالات جسمانی- روانی فرد اثر میگذارد و شخص مواجه با تجاربی در تداوم از اهمیتی خاص برخوردار خواهد بود. و مهمترین این تغییرات عبارتند از:
تسکین موقت آلام روحی مانند اضطراب ، افسردگی و بیقراری و تسکین موقت دردهای جسمانی و احساس رضایت و آرامش درونی موقت و تشدید موقت و میزان هوشیاری بگونههای غیر قطبی و چون اغلب معتادین قبل از اینکه به اعتیاد روی آورند با مشکلاتی متعدد مانند اضطراب ، افسردگی ، بی قراری و تضادهای گوناگون مواجه بودهاند لذا مصارف اولیه مواد مخدر ممکن است در کوتاه مدت سبب تسکین ناراحتیهای فوق گردد و ترک ناگهانی و یا کاهش مصرف مواد مخدر پس از ایجاد وابستگی بدنی نسبت به دارو سبب اختلالاتی میگردد مانند بیقراری ، اضطراب ، خستگی مفرط ، گیجی ، حالات تهوع ، استفراغ و اسهال عدم تمرکز شدید و پاشیدگی افکار. در چنین مرحلهای فرد معتاد با چنین حالاتی روبرو میگردد و بنابراین تنها راه فرار از آن را استفاده مجدد دارو بداند. وابستگی فرد معتاد نسبت به ماده مخدر صرفا بدنی نیست و جنبههای وابستگی روانی آن به دارو در رابطه با مشکلات شخصیتی فرد در جریان تداوم اعتیاد از اهمیت اولیه برخوردار است.
ریشههای روانی اعتیاد
از نقطه نظر روانشناسی عقیده بر این است که اعتیاد به مواد مخدر بگونهای غیر مستقیم واکنش و پاسخی است مخرب در مقابل کنشهای غیر قابل تحمل بیرونی و درونی که بدان وسیله فرد سعی میکند آلام و مشکلات درونی خود ، مانند اضطراب، افسردگی و محرومیتها را کاهش داده و یا تسکین بخشد که در واقع انتخاب شیوهایست ناسالم به منظور فرار از واقعیتهای موجود.
در واقع معتاد همانند دیگر افراد ، انسانی است که نیاز دارد عشق بورزد و مورد عشق قرار گیرد (عشق سازنده و حقیقی) او میخواهد به دیگران محبت کند و مورد مهر و محبت قرار گیرد وجودش برای دیگران موثر و با ارزش باشد و متقابلا وجود دیگران برای وی مفید و با اهمیت باشد، سرانجام ندای درونش از او میخواهد که او بایستی تغییر کند تغییری که او را از تمامی این مصائب و مشکلات برهاند و در تبادل خود و جامعهاش قبول مسولیت نماید متاسفانه بر اثر نارساییها و انحرافات خانوادگی و اجتماعی و همچنین عدم یک نظام تربیتی صحیح فرد به تدریج از مسیر حقیق دور میشود و با انتخاب شیوه و معیارهای مخرب از خود و جامعهاش بیگانه میگردد و این گریز از خویشتن خویش و بیگانگی وی را به انزوا و فرار هرچه بیشتر از واقعیتها میکشاند.
آسیب پذیری جوانان در دوران بلوغ
دوران بلوغ دورهایست که فرد با تضادها و کشمکشهای متعدد درونی مواجه میگردد. در این زمان او بخوبی احساس میکند که به مرحلهای جدید از زندگی میبایستی وارد شود و مسولیتی در قبال خود و جامعهاش اتخاذ نماید. مرحلهای که او را با نگرانی ، اضطراب و مشکل تصمیم گیری روبرو میسازد و او سعی میکند بگونهای بر مشکلات خویش فائق آید. عدم توجه به اعضای خانوداه توقعات بیجا و بیمورد اطرافیان ، بدون در نظر گرفتن حساسیت این دوره و توقعات و ارزشهای متضاد اجتماعی اختلالات تطابقی در خانواده و زمینههای نامطلوب شخصیتی فرد بسهولت وی را در این دوره در مقابل انحرافات مختلف آسیب پذیر میسازد.
پیشگیری به عنوان بهترین شیوه مقابله با اعتیاد
اساس پیشگیری تعلیم و تربیت ، راهنمایی ، مشورت و ارشاد خانوادههاست این آموزش باید در یک طیف گسترده اعم از رسمی و غیر رسمی صورت پذیرد و بویژه از رسانههای گروهی در جهت آموزشی و نتیجتا پیشگیری از اعتیاد نخست با تحلیل کلیه عوامل احتمالی اعم از فرهنگی ، اجتماعی ، خانوادگی ، تحصیلی و غیره که افراد سالم را بسوی این انحراف عظیم مذهبی ، اخلاقی ، اجتماعی و خانوادگی سوق دهد، کمال استفاده بعمل آید. آنگاه مسئولان تعلیم و تربیت علما و روحانیون ، روانشناسان و سایر صاحب نظران شیوههای مقابله را در چارچوب نظام حکومتی و متناسب با ارزشهای حاکم بر جامعه ارائه دهد.
منابع
1. ↑ تعاریف اعتیاد (دکتر ربابه شیخالاسلام). ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران. بازدید در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۶.
2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ اعتیاد (روانشناسی). پایگاه اینترنتی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. بازدید در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۸۶.
3. ↑ زنجانی، تهمینه. اعتیاد در نوجوانان. پایگاه اینترنتی انجمن درمانگران ایران. بازدید در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۸۶.
4. ↑ بررسی علل خانوادگی اعتیاد جوانان منطقه مراوه تپه. پایگاه اطلاعرسانی دانشجویان و دانشآموختگان ترکمن ایران. بازدید در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۸۶.
5. ↑ روز جهانی مبارزه با مواد مخدر. پایگاه اینترنتی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. بازدید در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۸۶.
6. ↑ طبقبندی مواد اعتیادآور. ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران. بازدید در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۶.
7. ↑ اعتیاد چیست؟. پایگاه اطلاعرسانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران. بازدید در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۶.
8. ↑ باورهای شایع و اشتباه در مورد اعتیاد به مواد مخدر. باشگاه خبرگزاران دانشجویی ایران (در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۸۶). بازدید در تاریخ ۲۰ مرداد ۱۳۸۶.
9. ↑ اعتیاد چیست؟. پایگاه اطلاعرسانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران. بازدید در تاریخ ۲۰ مرداد ۱۳۸۶.
10. ↑ Economic Models of Addiction and Applications to Cigarette Smoking and Other Substance Abuse. دانشگاه ایلنویز در شیکاگو (در تاریخ ۱ سپتامبر ۲۰۰۶). بازدید در تاریخ ۲۰ مرداد ۱۳۸۶.|
11. ↑ آزمایش اعتیاد قبل از ازدواج قابل اطمینان نیست. خبرگزاری مهر (در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۸۴). بازدید در تاریخ ۲۰ مرداد ۱۳۸۶.
12. ↑ قاچاقچیان مواد مخدر مکزیک بازار آمریکا را تصرف کرده اند, بیبیسی فارسی
پایگاه اینترنتی www.ramian.com
ایدز سرنام عبارت (به انگلیسی: [۲]AIDS یا Acquired immune deficiency syndrome) به معنی نشانگان نقص ایمنی اکتسابی است. ایدز یک بیماری پیشرونده و قابل پیشگیری[۳][۴] است، این بیماری حاصل تکثیر ویروسی به نام اچآیوی در بدن میزبان است [۵] که باعث تخریب جدی دستگاه ایمنی بدن (معروف به نقص ایمنی یا کمبود ایمنی) انسان میگردد که خود زمینهساز بروز عفونتهای موسوم به فرصت طلب است که یک بدن سالم عموماً قادر به مبارزه با آنهاست و در نهایت پیشرفت همین عفونتها منجر به مرگ بیمار میگردد به طوری که بیماری سل عامل اصلی مرگ و میر در میان مبتلایان به ایدز در سراسر جهان است[۶].
در سال ۱۹۸۱ هشت مورد وخیم از ابتلا به بیماری کاپوسی سارکوما یکی از انواع خوشخیمتر سرطان که معمولاً در میان افراد سالمند شایع است، در میان مردان همجنسگرای نیویورک گزارش شد. تقریباً همزمان با این موارد، شمار مبتلایان به یک عفونت ریوی نادر در کالیفرنیا و نیویورک بالا رفت. با این که در آن زمان عامل شیوع ناگهانی این دو بیماری مشخص نشده بود، اما معمولاً از این دو واقعه پزشکی به عنوان آغاز ایدز یاد میکنند. در طی یک سال این بیماری بدون نام، گسترش زیادی داشت تا سرانجام در ۱۹۸۲ آن را ایدز نامیدند[۳].
از سال ۱۹۸۸ به منظور افزایش بودجهها و همچنین برای بهبود آگاهی، آموزش و مبارزه با تبعیضها اول دسامبر هر سال (۱۰ آذر) به عنوان روز جهانی ایدز معین شدهاست و هر سال برای این روز شعاری نیز در نظر گرفته میشود[۱].
ایدز پدیدهای پزشکی-بهداشتی است که ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن بسیار گسترده است[۴]. در سال ۱۹۹۶ سازمان ملل متحد ایدز را نه تنها به عنوان یک مشکل سلامتی مورد توجه قرار داد بلکه آن را یک مسئله بر سر راه پیشرفت بشری برشمرد[۷]. همچنین در سند استراتژی امنیت ملی ایالات متحده آمریکا (۲۰۰۲) این کشور خود را متعهد به هدایت جهان برای کاهش تلفات هولناک اچ.آی.وی/ایدز دانسته است[۸]. بیش از ۹۰ درصد موارد ابتلاء مربوط به کشورهای جهان سوم و در حال توسعه است. ایدز در حال حاضر چهارمین علت مرگ و میر بشر است که پیش بینی میشود تا سال ۲۰۱۰ مقام اول را از آن خود نماید.[۹]
اچآیوی
یک ویروس به نام اچآیوی عامل بروز بیماری ایدز است. هر فرد دچار اچآیوی الزاما مبتلا به ایدز نیست بلکه اگر برخی تظاهرات بالینی را بروز دهد مشخص میشود به ایدز مبتلا شدهاست. تنها نیمی از افراد مبتلا به اچ-آی-وی در طی ۱۰ سال به مرحله ایدز مبتلا میشوند. این زمان در افراد مختلف متفاوت است و به وضعیت سلامتی و عادات فردی افراد بستگی دارد، امروزه برخی داروها نیز به کنترل این روند کمک میکنند[۹].
راههای انتقال عامل بیماری
ویروس اچ آی وی از این راهها ممکن است از یک فرد مبتلا به یک فرد سالم منتقل شود.
انتقال خونی، از راه تزریق فرآوردههای خونی آلوده، استفاده از سرنگ مشترک (در معتادان تزریقی)، انتقال در کارکنان بهداشتی درمانی (Needle stick)
انتقال عمودی (از مادر به نوزاد) که شایعترین راه انتقال در افراد مبتلا بوده است.
انتقال جنسی، یکی از شایعترین راههای انتقال برقراری رابطه جنسی حفاظت نشده است. در صورت وجود بیماریهای آمیزشی احتمال انتقال بیشتر میشود.
به علت عدم ثبات این ویروس در هوای آزادانتقال از روشهایی همچون تماس پوستی و دهانی مشاهده نشده است.
نشانهها و عوارض
پس از ورود اچ.آی.وی به بدن اولین علایم به صورت یک سندرم شبه سرماخورگی به همراه بزرگ شدن غدد لنفاوی عارض میشود که معمولا این علایم بهبود یافته و ویروس به حالت نهفته در بدن باقی میماند، این مرحله که در آن فرد حامل بیماری تلقی شده ولی علایمی نشان نمیدهد ممکن است تا ده سال و بیشتر به طول بیانجامد. در مرحله آخر این بیماری با نقص سیستم ایمنی به علت فعالیت بالای ویروی و کاهش لنفوسیتهای نوع تی در خون مشخص میشود که ایدز نامیده میشود. در این مرحله بدن در معرض عفونتهای فرصتطلب ناشی از باکتری، ویروس، قارچ و انگلهایی قرار میگیرد که در افراد سالم معمولاً به آسانی مهار میشوند. این بیماری تقریبا همهٔ سیستم های ارگانی بدن را درگیر میکند. همچنین افراد مبتلا ریسک بالایی برای ابتلا به سرطان های مختلف نظیر سارکوم کاپوزی، سرطان گردن رحم و لنفوم دارند. بعلاوه، علایم سیستمیک عفونت نظیر تب ، تعریق(خصوصا شب هنگام)، لرز، تورم غددلنفاوی ،لرز، ضعف و کاهش وزن را دارند.[۱۰]
مرحله بروز ایدز
فرد مبتلا به اچ-آی-وی هنگامی به مرحلهٔ ایدز میرسد که شمار گویچههای سفید CD4+T آنقدر کم شود که نتوانند از پس انجام وظیفه معمولی خود برآیند. CD4+T یاختههای سفید خون هستند که واکنشهای ایمنی بدن را موزون و مهار میکنند. این دشواری اندک اندک در درازای هنگامی که شخص + HIV میباشد، پیشرفت میکند که ممکن است یک تا ۱۵ سال به درازی بکشد.[نیازمند منبع] البته افراد در درازای این مدت بسیار خوب و تندرست به نظر میرسند[نیازمند منبع] و احساس خوبی نیز دارند. ولی در این مدت شمار ویروس چند برابر میشود.[نیازمند منبع] بر پایه این تعریف ایدز هنگامی است که شمار سلولهای CD4+T به کمتر از ۲۰۰ شماره در هر میکرولیتر خون میرسد و یا هنگامی که بدن فرد دچار عفونتهای فرصتطلب بشود (که گاهی با بودن ۲۰۰ تا ۸۰۰ یاخته CD4+ رخ میدهد).
پیشگیری
از آنجا که تاکنون واکسن و یا علاج قطعی برای این بیماری کشف نشدهاست و در آینده نزدیک نیز امکان پذیر به نظر نمیرسد[۴] مهمترین راه مبارزه با این بیماری پیشگیری و آموزش است.
گزارش سال ۲۰۰۷ بانک جهانی در مورد ایدز در جنوب آسیا، شیوع بیماری ایدز را «شدید» اما «قابل پیشگیری» میداند[۱۱].
برای پیشگیری از انتقال اچآیوی، بهترین راه خودداری از برقراری رابطه جنسی با فرد مبتلا و یااستفاده از کاندومهای جنس لاتکس (نوعی پلاستیک) است.
ذرات با ابعاد اچآیوی نمیتوانند از کاندوم لاتکس عبور کنند و اگر به درستی و به طور منظم استفاده شوند شیوه کاملاً موثری در کاهش خطر انتقال بیماری محسوب میشوند. هرچند تنها شیوه صد در صد موثر خودداری کامل از آمیزش جنسی با افراد مشکوک به داشتن رفتارهای پرخطر است.
معتادان تزریقی میتوانند با خودداری از مصرف سرنگهای مشترک خطر ابتلا به اچآیوی را کاهش دهند.[۱۲]
روز جهانی ایدز
روز جهانی ایدز
از سال ۱۹۸۸ به منظور افزایش بودجهها و همچنین افزایش آگاهی، آموزش و مبارزه با تبعیضها روز اول دسامبر هر سال به عنوان روز جهانی ایدز نامگذاری شد و هر ساله برای این روز، شعار خاصی نیز در نظر گرفته میشود ،هدف عمده از این کار این است که به عموم مردم یادآوری شود که HIV از بین نرفتهاست و هنوز کارهای زیادی است که باید انجام شود.[۱]
در روز جهانی ایدز مردم لباسهایی مزین به روبان قرمز بر تن میکنند تا توجه و مراقبت در برابر HIV و ایدز را متذکر شده و به دیگران یادآور شوند که به تعهد و پایبندی و حمایت آنها مورد نیاز است.[۱]
تشخیص ایدز
هنگام رو در رویی با عفونت، دستگاه ایمنی بدن پادتنهایی فرآوری میکند که در خون گردش و به عوامل بیماریزا حمله میکنند. پادتنها بر بسیاری از عوامل بیماریزا غلبه میکنند ولی درباره اچ.آی.وی با این که پادتنها فرآوری میشوند ولی نمیتوانند از تکثیر ویروس جلوگیری کنند و تنها وجود آنها در خون برای تشخیص ابتلاء بکار میرود.
در جریان عمومی ترین آزمایشها برای تشخیص اچآیوی، یک نوع خاص از پادتنها یا همان پروتئینهای ضدبیماری ردیابی میشود.
در چند هفتهای که ردیابی آلودگی بی ثمر و جواب آزمایش منفی است، فرد آلوده میتواند ویروس را به سایرین منتقل کند. [۱۲]
نکاتی در مورد آزمایشات ایدز: هنگامی که تست الایزا برای ایدز مثبت شد باید الایزا با کیت دیگری دوباره تکرار شود . که اگر باز هم مثبت شد تست تایید ی با وسترن بلات می گیریم .اگر تست وسترن بلات منفی بود شاید فرد در دوران پنجره به سرمی برد یا الوده نیست.[نیازمند منبع]
مواردی هست که تست الایزا مثبت است ولی فرد ایدز ندارد مثلا خطای ازمایشگاه , همودیالیز , دریافت خون و فراوردههای آن , تست RPR مثبت , مشکلات همراه از قبیل اختلالات اتوایمیون , مالتیپل میلوما , هموفیلی , هپاتیت الکلی , اعتیاد تزریقی , موارد افزایش IgG مثل کسی که واکسن آنفلوانزازده است.
موارد منفی کاذب الایزا مثل عفونت تازه و اولیه , بیماران با سیستم ایمنی ساپرس شده , و خطای آزمایشگاه میباشد
بیماریهای مرتبط با ایدز
سیستم دفاعی بدن که از حمله ویروس صدمه دیدهاست، قوای خود را برای مبارزه با بیماریها از دست میدهد و هر نوع عفونتی میتواند جان بیمار را تهدید کند. کسانی که به اچآیوی دچار هستند در مقابل بیماریهایی مانند سل، مالاریا ، ذات الریه ، برفک ، زونا ، زخمهای بدخیم ، سرطان ، عفونتهای مغزی ، عفونت شکم و خطر نابینایی آسیب پذیرتر میشوند. بیماران مبتلا به ایدز همچنین در مقابل آنچه به نام عفونتهای فرصت طلب معروف است آسیب پذیر هستند. این نوع از عفونتها از باکتریهای شایع، قارچها و انگلهایی نشات میگیرد که یک بدن سالم قادر به مبارزه با آنهاست، اما میتوانند در افرادی که سیستم دفاعی بدن آنها آسیب دیده ایجاد بیماری کند و گاه آنها را از پا در آورند. [۱۲]
داروها و درمانها
در مجموع پنج دسته دارو وجود دارد که در مقاطع مختلف ورود و رشد اچ.آی.وی عمل میکنند:
بازدارندههای ورودی: این داروها به پروتئینهای موجود بر سطح بیرونی ویروس اچآیوی میچسبد و از پیوستن و ورود آن به سلولها جلوگیری میکند. از این گروه تاکنون تنها یک نمونه از دارو، به نام "فوزیون (Fuzeon)، وارد بازار شدهاست.
بازدارندههای گیرنده کموکاین(Chemokine Coreceptor Antagonists): این داروها به نوعی پروتئین موجود بر سطح بیرونی سلولهای پذیرنده اچ.آی.وی میچسبد و از چسبیدن ویروس به سلول جلوگیری میکند . از این گروه تاکنون تنها یک دارو، به نام Maraviroc وارد بازار شدهاست.[۱۴]
داروهای مهارکننده ترانس کریپتاز معکوس نوکلئوزیدی(NRTI)(Nucleoside reverse transcriptase): این بازدارندهها اچآیوی را از نسخهسازی از ژنهای خود باز میدارند مانند زیدوودین و لامیوودین .
داروهای مهارکننده ترانس کریپتاز معکوس غیرنوکلئوزیدی (NNRTI (Non-nucleoside reverse transcriptase): این بازدارندهها نیز فرآیند نسخه سازی را مختل میکنند. آنها با چسباندن خود به آنزیمی که این فرآیند را کنترل میکند نسخه سازی را مختل میکنند مانند نوی راپین و افاویرنز.
داروهای مهارکننده پروتئاز (PI) (Protease): پروتئاز RT وانتگراز به صورت پلی پروتئینهایی سنتز میشوند که نیازمند شکافت پروتئاز میباشد و این داروها با مهار شکافت پلی پروتئینها چرخه تکثیری ویروس را مسدود و موجب برخی اجزاء نابالغ و معیوب ویروسی میشوند مانند ساکی ناویر.
داروهای ضد ایدز باید به صورت ترکیبی مصرف شوند. معمولاً سه نوع داروی مختلف از دست کم دو دسته مختلف از داروها به طور همزمان به بیمار تجویز میشود. با تغییر شکل دادن اچآیوی، برخی از نمونههای این ویروس در مقابل داروها مقاوم میشوند. بنابراین شانس کنترل اچآیوی در صورت استفاده از چند دارو بیشتر خواهد بود. در برخی موارد از مبتلایان تازه، ویروسهایی ردیابی شدهاند که حتی پیش از آغاز معالجات در برابر داروهای موجود مقاومت نشان میدهند.[۱۵]
داروی ایرانی
آیمود
پژوهشگران ایرانی داروی گیاهی ضد ایدز جدیدی با نام آیمود[۱۶] تولید کردند که به گفتهٔ مدیر این پروژه موجب تقویت سیستم دفاعی بدن در برابر این ویروس میشود و حاصل پنج سال تحقیق در این زمینهاست.[۱۷]
درمان در حاملگی
حاملگی نباید مانع دریافت درمانهای مناسب ضد رتروویروس شود۰ باید به مسائلی نظیر تغییرات فارماکوکینتیکی ناشی از حاملگی، عوارض جانبی احتمالی داروها روی جنین و اثربخشی یک رژیم داروئی در کاهش میزان انتقال پری ناتال ویروس، توجه داشته باشیم.
تصمیم گیری در مورد درمان بایستی با مشاوره ، انجام شود۰ زیدوودین و لامیوودین، فارماکوکینتیک مشابه دارند و زیدوودین عوارض خاصی در جنین ایجاد نمیکند ولی در مورد سایر داروها مطالعات کافی انجام نشده است۰ افاویرنز نبایستی مورد استفاده قرار گیرد چون در حیوانات تراتوژن واقع شدهاست ۰ زیدوودین میزان انتقال را تا ۷۰٪ کاهش میدهد۰ این دارو از هفته ۱۴ تا ۳۴ حاملگی به میزان ۲۰۰ میلی گرم سه بار در روز یا ۳۰۰ میلی گرم دو بار در روز داده میشودو پس از زایمان به مقدار ۲ mg/kg در طی یکساعت و سپس انفوزیون مداوم ۱ mg/kg در ساعت تا زمان وضع حمل ۰ دوز این دارو برای نوزاد ۲ mg/kg خوراکی هر ۶ ساعت تا ۶ هفتگی تجویز میشود ، در این صورت میزان انتقال از ۶/۲۲٪ به ۶/۷٪ کاهش داده میشود.
نوزادان را بایستی پس از ۴۸ ساعت ، ۱۴ روز و ۲-۱ ماه و ۶-۳ ماه آزمایش نمود و درصورت مثبت بودن رژیم آنتی رتروویرال به صورت ترکیبی داده شود۰
عوارض جانبی داروها
عوارض جانبی شایع
تهوع، استفراغ، سردرد، خستگی مفرط، کهیر، اسهال، بیخوابی، بیحسی در اطراف دهان، درد معده.
سایر عوارض جانبی
التهاب لوزالمعده، آسیب به کبد و لوزالعمده، زخمهای درون دهان، تغییر شکل بدن، آسیب به سلولهای عصبی، کم خونی، درد عضلانی و ضعف.[۱۸]
آگاهی عمومی از ابتلا به ایدز
بسیاری از مبتلایان به ایدز از بیماری خود ناآگاهند.[۱۹]کمتر از یک درصد از جمعیت شهری آفریقا که از نظر جنسی فعال هستند آزمونِ اچآیوی دادهاند و این نسبت در منطقههای روستایی از این هم کمتر است. همچنین تنها نیم درصد از زنان بارداری که از امکانات بهداشت شهری بهره میگیرند، آزمایشِ اچآیوی داده و نتیجهٔ آزمایش خود را دریافت نمودهاند. افزون بر آن، این نسبت برای بهداشت روستایی از این هم پایینتر است.[۱۹]
بدنامی
ایدز تنها یک مشکل بهداشتی نیست، بلکه یک مشکل اجتماعی و فرهنگی نیز هست ،این بیماری تابو تلقی میشود و با هالهای از شرم و منعهای اخلاقی و فرهنگی همراه است که این موضوع مانع از اعلام بیماری از سوی افراد شده و همین مساله منجر به پنهان ماندن بیماری، طی نشدن پروسه درمان و در نتیجه شیوع سریع آن میشود. .[۲۰]
به علت پیش داوری و ترس از سرایت بیماری، این بیماران درمورد انتخاب مسکن، شغل، مراقبتهای بهداشتی و حمایت عمومی مورد تبعیض قرار میگیرند. رفتارهای نامناسب و تحقیرآمیز موجب انزوای بیمار گشته، فرصت آموزش را از وی میگیرد. وحشت از مرگ، وحشت طرد و تنهایی و انگ اجتماعی، اخراج کارگران مبتلا و بدنامی از طرف دوستان و خانواده سبب میشود افرادی که گمان میکنند ممکن است آلوده باشند، وضعیت خودشان را تا جایی که مقدور است مخفی نگه دارند که این خود موجب گسترش آلودگی است[۲۰].
قربانیان شهیر ایدز
۱.فردی مرکوری/خواننده گروه موسیقی کویین
۲.رابین کروزبی/گیتاریست گروه راک باند
۳.نستور آلمندوروس/فیلمساز اسپانیایی
۴.میشل فوکو/فیلسوف فرانسوی
۵.تامی موریسون/بوکسور آمریکایی
۶.اندرو سولیوان/روزنامهنگار آمریکایی
۷.جیا کارنگی/مدل آمریکایی
۸.ایزاک آسیموف/نویسنده داستانهای علمی تخیلی
منابع :
1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ آموزش همگانی ایدز. بازدید در تاریخ ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
2. ↑ AIDS در ویکیپدیای انگلیسی. بازدید در تاریخ ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ وبگاه دانشجویان. بازدید در تاریخ ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ پارسیفا. بازدید در تاریخ ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
5. ↑ وبگاه زندگی مثبت. بازدید در تاریخ ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
6. ↑ وبگاه زندگی. بازدید در تاریخ ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
7. ↑ وبگاه ایمود. بازدید در تاریخ ۱۲ اوت ۲۰۰۷.
8. ↑ فرانسیس فوکویاما. «ضمیمه پایانی». آمریکا بر سر تقاطع:دموکراسی ،قدرت و میراث نوکحافظهکاری در آمریکا. ترجمهٔ مجتبی امیری وحید. ویرایش لاله خاکپور. چاپ نوبت اول، تهران: نشر نی، سال ۱۳۸۶، شابک ۴-۹۰۰-۳۱۲-۹۶۴، صفحه ۲۶۲.
9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ وبگاه دانشجویان. بازدید در تاریخ ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
10. ↑
Holmes, C. B., Losina, E., Walensky, R. P., Yazdanpanah, Y., Freedberg, K. A.. «Review of human immunodeficiency virus type ۱-related opportunistic infections in sub-Saharan Africa». Clin. Infect. Dis.. (۵)، ۲۰۰۳، ۶۵۶–۶۶۲.
11. ↑ وبگاه پل اطلاعاتی ایران-آمریکا. بازدید در تاریخ ۱۲ اوت ۲۰۰۷.
12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ شیوع بیماریهای مقاربتی در جهان امروز و بازتاب اجتماعی آن.(روشهای تشخیص ، پیشگیری و درمان) - تالیف : دکتر ولیالله آصفی - انتشارات انیس - تهران - چاپ اول : ۱۳۷۲
13. ↑ وبگاه ورلد پرس (عکس سال ۱۹۸۶ میلادی). بازدید در تاریخ ۱۳ اوت ۲۰۰۷.
14. ↑ Maraviroc (Selzentry, Celsentri)
15. ↑ The AIDS Book: Creating A Positive Approach - Publisher: Hay House (August 1, 1988) - ISBN: ۰۹۳۷۶۱۱۳۲۸
16. ↑ وبگاه رسمی ایمد. بازدید در تاریخ ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
17. ↑ Animal Science. بازدید در تاریخ ۱۱ اوت ۲۰۰۷.
18. ↑ The AIDS Book: Creating A Positive Approach - Publisher: Hay House (August ۱, ۱۹۸۸) - ISBN: ۰۹۳۷۶۱۱۳۲۸
Kumaranayake, L. and Watts, C.. «Resource allocation and priority setting of HIV/AIDS interventions: addressing the generalized epidemic in sub-Saharan Africa». J. Int. Dev.. (۴)، ۲۰۰۱، ۴۵۱–۴۶۶.
20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ وبگاه ستاد مبارزه با مواد مخدر (روزنامه همشهری صفحه اجتماعی ۱۰-۹-۸۴). بازدید در تاریخ ۱۵ اوت ۲۰۰۷.
جایزه نوبل معتبرترین جایزهی علمی است که به یک دانشمند تعلق میگیرد.[۱] جایزه نوبل در سال ۱۸۹۵، به وصیت کارخانهدار و شیمیدان سوئدی، آلفرد نوبل که بیشتر او را به دلیل ابداع دینامیت میشناسند، پایهگذاری شد.
در سال ۱۹۰۱ میلادی، نخستین جوایز این بنیاد اهدا شد. طبق وصیت وی، پنج جایزه بهطور سالانه در رشتههای فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح؛ به افرادی تعلق میگیرد که بیشترین خدمت را به بشر کرده باشند.[۲]
ششمین جایزه یعنی نوبل اقتصاد نیز در سال ۱۹۶۸ میلادی، توسط بانک مرکزی سوئد پایهگذاری شد که البته در لیست جوایز مرتبط با بنیاد نوبل جایی ندارد.[۳]
هیئتهای مخصوص و کمیتههای تخصصی
نقشه جهان بر حسب تعداد نوبلیست در هر کشور. کشورهای با برنده بیشتر رنگ تیره تری دارند.
چهار هیئت مخصوص اعطاء جایزه که تحت اساسنامه بنیاد نوبل فعالیت میکنند عبارتاند از:
فیزیک، شیمی و اقتصاد
آکادمی سلطنتی علوم سوئد که وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشتههای فیزیک و شیمی را برعهده دارد.[۴]همچنین فرهنگستان سلطنتی علوم سوئد، وظیفه انتخاب برنده «جایزهٔ علوم اقتصادی بانک مرکزی سوئد به یاد آلفرد نوبل» که به جایزه نوبل اقتصاد معروف است را نیز برعهده دارد.[۵]
ادبیات
آکادمی سوئد که وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشته ادبیات را برعهده دارد.[۶]
فیزیولوژی و پزشکی
انستیتوی کارولینسکا که وظیفه گزینش برنده جایزه نوبل در رشته فیزیولوژی و پزشکی را برعهده دارد.[۷]
صلح
کمیته نروژی نوبل وابسته به پارلمان نروژ (برای جایزه صلح).
ضمناً پنج کمیته نوبل هم وجود دارد که هریک برای توزیع یکی از جوایز مطالعه میکنند (از جمله کمیته نروژی برای جایزه صلح). بهعلاوه چهار مؤسسه نوبل هم وجود دارد که هریک برای یکی از چهار جایزه نامبدره فعالیت میکنند.
نمودار توزیع جوایز کل نوبل بر حسب کشورها تا سال ۲۰۰۸. تعداد جوایز و سهم تقریبی از کل جوایز اعطا شده برای هر کشور نیز قید گردیده.
کمیتههای پنجگانه نوبل هریک سه تا پنج عضو دارند که توسط هیئت مربوط تعیین میشوند. کسی نمیتواند خود را نامزد دریافت جایزه نوبل کند. کسانیکه میتوانند معرف نامزدهای جوائز نوبل باشند:
جشنهای اهدای جوایز
تالار کنسرت استوکهلم که هر ساله جشنهای اهدای جوایز نوبل در آن صورت میگیرد.
کمیتهها و مؤسساتی که جزو هیات انتخاب جوایز هستند اغلب نام برندگان را در ماه اکتبر اعلام میکنند. این جوایز در یک مراسم رسمی که در ۱۰ دسامبر یعنی سالگرد درگذشت آلفرد نوبل برگزار میشود به برندگان اهدا میشوند. مراسم جایزه صلح نوبل از ۱۹۰۵ تا ۱۹۴۶ در موسسه نوبل نروژ، پس از آن در "اولاً در دانشگاه اوسلو و از سال ۱۹۹۰ در عمارت شهرداری اوسلو برگزار شدهاست. سایر مراسمهای اهدای جوایزاز سال ۲۰۰۵ در سالن کنسرت استوکهولم برگزار شدهاند. هر سال هر یک از جوایز حداکثر به سه نفر اهدا میشود. هر جایزه عبارتست از یک مدال طلا، یک دیپلم افتخار و مبلغی پول. در حال حاضر مبلغ اهدایی در حدود ۱۰ میلیون کرونای سوئد (اندکی بیش از یک میلیون یورو یا ١/٣ میلیون دلار ایلات متحده) میباشد. اصولا اهدای این مبلغ با این هدف صورت گرفتهاست که برندگان نوبل، به دور از فشار تامین هزینهها، به کار و پژوهش ادامه دهند. اما واقعیت اینست که بسیاری از برندگان، پیش از دریافت این مبلغ بازنشسته میشوند. اگر در یک گروه دو نفر برنده شوند، مبلغ نامبرده میان دو نفر نصف میشود. اگر شمار برندگان سه نفر باشد، کمیته اهدای جوایز مختار است که این مبلغ را بطور برابر میان سه نفر تقسیم کرده یا اینکه به یک از برندگان یکدوم و به هر یک از دو نفر دیگر یکچهارم مبلغ مذکور را اهدا کند. معمولا دریافتکنندگان این مبلغ، آنرا برای اهداف علمی، فرهنگی یا انساندوستانه، وقف میکنند.
از سال ۱۹۰۲، شاه سوئد، بهجز جایزه صلح نوبل، رسما کلیه جوایز را در استوکهولم اهدا کردهاست. پادشاه اسکار دوم در ابتدا با اهدای جوایز بزرگ ملی به خارجیها مخالف بود، اما گفته میشود پس از آنکه به ارزش تبلیغاتی این جوایز برای کشورش پی برد نظرش عوض شد. اولین جایزه صلح نوبل در سال ۱۹۰۱ توسط رییس مجلس نروژ اهدا شد تا اینکه در سال ۱۹۰۴ کمیته نوبل نروژ تشکیل شد. پنج عضو این کمیته توسط پارلمان نروژ (استورتینگت) گمارده میشوند و انجام امور مقدماتی مربوط به داوری و نیز اهدای جایزه صلح نوبل بر عهده این کمیته است. اعضای این کمیته مستقل هستند و به قانونگزاران پاسخگو نمیباشند. اعضای دولت نروژ حق عضویت در این کمیته را ندارند.
وصیت نوبل
آلفرد نوبل
پایهگذاری جوایز نوبل در پی وصیت آلفرد نوبل شیمیدان، کارآفرین سوئدی و مخترع دینامیت صورت گرفت. آلفرد نوبل در طول زندگیاش چندین وصیتنامه نوشت. آخرین وصیتنامه وی در ۲۷ نوامبر سال ۱۸۹۵ اندکی بیش از یکسال قبل از مرگش نوشته شد. او در ۲۷ نوامبر سال ۱۸۹۵ وصیتنامه مذکور را در باشگاه سوئد-نروژ پاریس امضا کرد. اختراع نوبل مستقیما در ساخت مواد منفجره مورد استفاده قرار گرفت و او از استفاده نظامی از اختراعش به شدت ناراحت بود. گفته میشود درآن زمان، یک روزنامه فرانسوی به مناسبت مرگ لودویگ برادر نوبل، به اشتباه یک اعلامیههای درگذشت کودکان را به چاپ رساند و در آن آلفرد نوبل را «سوداگر مرگ» لقب داد؛ نوبل با خواندن این مطلب تصمیم گرفت که آخرین وصیتنامه خود را بنویسید. بر اساس این وصیتنامه، نوبل ۹۶ درصد از ثروت خود را به پایهگذاری مراسم اهدای پنج جایزه اختصاص داد:
کلیه داراییهای نقدشدنی اینجانب باید صرف امور زیر شود:
این سرمایه باید توسط مجریان وصیتنامه اینجانب، برای خرید اوراق بهادار مطمئن سرمایهگذاری شود تا از سود آن هر ساله به افرادی که در سالهای آینده به حال بشریت بهترین بهرهها را به ارمغان میآورند جوایزی اعطا شود. سود حاصل از سرمایه مذکور باید به پنج قسمت مساوی تقسیم شده و به پنج مورد زیر اختصاص یابد: یک قسمت به شخصی که به مهمترین کشف یا اختراع در زمینه فیزیک دست زده باشد؛ یک قسمت به شخصی که به مهمترین کشف یا پیشرفت در زمینه شیمی دست زده باشد؛ یک قسمت به شخصی که به مهمترین کشف در زمینه فیزیولوژی یا پزشکی دست زده باشد؛ یک قسمت به " شخصی که در عرصه ادبیات بارزترین اثر را با گرایشی آرمانگرایانه خلق کرده باشد؛ و یک قسمت به شخصی که برای ایجاد برادری در میان ملتها و انحلال یا کاهش نیروهای نظامی یا برگزاری یا حمایت از همایشهای صلحطلبانه بزرگترین و بهترین کار را انجام میدهد.
جوایز فیزیک و شیمی باید توسط فرهنگستان علوم سوئد؛ جوایز فیزیولوژی و پزشکی توسط موسسه کارولین در استوکهلم؛ جوایز ادبیات توسط فرهنگستان استوکهلم و جوایز قهرمانان صلح توسط کمیتهای که توسط استورتینگ انتخاب شده اهدا شوند. خواسته آشکار من اینست که در اهدای این جوایز، ملیت شخص مورد توجه قرار نگیرد تا صرفنظر از آنکه او اهل اسکاندیناوی است یا نه، شایستهترین فرد این جایزه را دریافت کند.
معروف است که نوبل بعلت خصومتی که با یک دانشمند ریاضی داشت جایزه ریاضی تعیین نکرد. اگرچه وصیتنامه نوبل بنیانگذار این جوایز بود، اما طرح او کامل نبود وبه دلیل پارهای موانع ۵ سال طول کشید تا بنیاد نوبل تاسیس شود در ۱۰ دسامبر سال ۱۹۰۱ اولین جوایز نوبل اهدا گردند. [۸]
روند پیشنهاد نامزد و انتخاب برنده
در مقایسه با سایر جوایز، روند پیشنهاد نامزد و انتخاب برنده جوایز نوبل طولانی و موشکافانهاست. به همین دلیل است که در گذر سالها، جوایز نوبل به مهمترین و پروجههترین جوایز در نوع خود تبدیل شدهاند. فرمهایی که به منزله دعوتنامههای شخصی و اختصاصی است، به ۳۰۰۰ شخص منتخب ارسال میشوند تا از آنها برای اعلام نامزدی دعوت به عمل آید. به عنوان مثال بنیاد نوبل اعلام کردهاست که در مورد جایزه صلح ممکن است افراد زیر نامزد شوند:
برای جوایز دیگر نیز، این شرایط حکمفرما هستند.
مهلت دقیق اعلام نامزدی ۳۱ ژانویه است. [۹] اعلام نامزدی توسط خود شخص از درجه اعتبار ساقط است. همچنین افرادی که زنده هستند میتوانند نامزد دریافت این جایزه شوند. بر خلاف بسیاری جوایز دیگر، نامزدهای دریافت جایزه نوبل بطور علنی معرفی نمیشوند و هرگز به آنها اعلام نمیشود که آنها برای دریافت جایزه مورد نظر هستند. موارد ثبت شده به مدت پنجاه سال مهروموم میشوند.
پس از اتمام مهلت اعلام نامزدی، یک کمیته موارد نامزدی را جمعآوری میکند تا به فهرست اولیهای که از ۲۰۰ نامزد تشکیل شده برسد. این فهرست برای کارشناسان منتخب در حوزه کار هر یک از نامزدها فرستاده میشود تا اینکه فهرست مذکور به ۱۵ نامزد نهایی محدود شود. پس از آن گزارشی را به پیوست نظرات مربوطه تهیه میکند و آنرا به آکادمی یا بر حسب زمینه جایزه به دیگر نهاد مربوطه میفرستد. برای روشنتر شدن اینکه این موسسات در چه حد و اندازهای هستند، مجمع جایزه پزشکی را مثال میزنیم که ۵۰ عضو دارد. اعضای موسسه تشکیل جلسه میدهند و برای انتخاب برنده(ها) جایزه رایگیری میکنند. روند انتخاب برنده نهایی در بین زمینههای گوناگون اندکی با هم متفاوت است. برای نمونه در ادبیات به ندرت به بیش از یک نفر جایزه اهدا میشود اما سایر جایزهها معمولا برای چند نام در نظر گرفته میشوند.
عدم گزینش نامزدهای درگذشته
انتخاب افراد درگذشته به عنوان برنده جایزه مجاز نیست. گاهی با استناد به این واقعیت که برخی افراد که لایق دریافت جایزه نوبل بودهاند به خاطر اینکه پیش از مرگشان نامزد دریافت این جایزه نشدهاند، انتقاداتی صورت گرفتهاست. در دو مورد جایزه نوبل به افراد متوفیای که در هنگام نامزد شدن زنده بودهاند اهدا شدهاست. این دو مورد عبارتند از دگ همرسکیورد دبیر کل سازمان ملل (۱۹۶۱، جایزه صلح) و اریک اکسل کارفلت (۱۹۳۱، ادبیات) و mdash؛ به هر دو نفر در همان سالی که درگذشتهاند جایزه اهدا شد. از سال ۱۹۷۴ به بعد، به افراد درگذشته جایزه اهدا نشدهاست. ویلیام ویکری (۱۹۹۶، اقتصاد) پیش از آنکه جایزه را دریافت کند درگذشت و این مسئله پس از آن بود که برنده شدن وی اعلام شده بود.
انتقاد به اهدای جوایز
در طی سالها، افرادی که معتقدند توافقات رسمی و تایید اسامی از موفقیتهای واقعی در روند تصمیمگیری در مورد اینکه جایزه باید به چه کسی اهدا شود مهمتر است، جوایز نوبل را مورد انتقاد قرار دادهاند. شاید یکی از بدترین این موارد در ۱۹۷۳رخ داد که در آن هنری کیسینجر و لی دوک تو به خاطر بازگرداندن صلح به ویتنام به طور مشترک برنده جایزه صلح نوبل شده بودند و این در حالی بود که جنگ در ویتنام همچنان ادامه دشت. لیدوکتو با این استدلال که صلح هنوز محقق نشدهاست از دریافت جایزه خودداری کرد.
به رسمیت نشناختن موفقیتهای مشابه
در فاصله سالهای ۱۹۳۷ تا ۱۹۴۸، ماهاتما گاندی پنج بار نامزد دریافت جایزه نوبل شد اما هیچگاه جایزهای دریافت نکرد. تحقیقات نشان میدهد که مقامات مسئول قصد داشتند در سال ۱۹۴۸جایزه نوبل را به وی اهدا کنند؛ با این حال وی در همان سال ترور شد. گفته میشود کمیته در همان سال برای وی جایزه پس از وفات در نظر گرفت اما سرانجام این تصمیم را منتفی کرد و در عوض تصمیم گرفت که در آن سال جایزه نوبل را به هیچکس اهدا نکند.
یکی دیگر از نقاط مورد اختلاف، قوانین سختگیرانهای است که با ارائه همزمان جایزه به بیش از سه نفر مخالفت میکند. در مواردی که جایزه برای ارج نهادن به موفقیت کار تیمی که بیشتر از سه نفر است در نظر گرفته میشود، ناگزیر یک یا چند نفر از دریافت جایزه محروم میشوند. به عنوان مثال در سال ۲۰۰۲، جایزهای که به دلیل پیشرفتهای صورت گرفته در زمینه طیف سنجی تودهای در شیمی پروتئین به کویچی تاناکا و جان فن اهدا شد تلاشهای فرانس هیلنکامپ و مایکل کاراس را از موسسه شیمی فیزیک و نظریهای دانشگاه فرانکفورت را به رسمیت نشناخت.
[۱۰] همچنین، قانون عدم ارائه جوایز به اشخاص متوفی، اغلب موفقیتهای کسانی را که پیش از دریافت جایزه در پیشبرد آن رویداد علمی خاص همکاری داشتهاند را به رسمیت نمیشناسد. به عنوان مثال در سال ۱۹۵۳، روزالیند فرانکلین در کشف ساختار دی ان ای به پیشرفتهای مهمی رسید اما وی در سال ۱۹۵۸ در پی ابتلا به سرطان تخمدان درگذشت و در سال ۱۹۶۲ جایزه نوبل به فرانسیس کریک، جیمز دی واتسون و موریس ویلکینز (یکی از همکاران فرانکلین) اهدا شد.
[۱۱] جایزه نوبل فیزیک در سال ۲۰۰۵ و بویژه برنده شناختن روی گلابر و برنده ندانستن جورج سودارشان انتقادات فراوانی را به همراه آورد. در حالیکه نقل قولهای ارئه شده در مقاله گلابر در سال ۱۹۶۳ نشان میدهند که کار وی از منابع بیشتری بهره برده، اما کاملا روشن است که مقالههای هر دو فیزیکدان، در زمینه نورشناسی کوانتوم و فرضیه همگرایی تاثیر بسزایی داشتهاست. متاسفانه در این مورد نیز درگذشت لن ماندل و دان والز که به پیشبرد موارد مذکور کمکهای فراوانی کرده بودند، باعث شد این دانشمندان نیز از گردونه حذف شوند.
همچنین جایزه نوبل شیمی در سال ۲۰۰۰ برای «کشف و پرورش پولیمرهای آلی رسانا»، اکتشاف پولیمرهای درهم تنیده انتقال شارژی با همان سطح رسانایی بالا، که قبلا کشف آن توسط ویس ات آل در گزارش وی در سال ۱۹۶۳ در مورد رسانایی بالای پولیپیرول اکسید شده آیودین دارشده [۱] و نیز گزارش قبلی وی در مورد یک ابزار الکترونیکی آلی با رسانایی بالا [۲] اعلام شده بود را نادیده گرفت. همچنین مراجعه کنید به پولیمرهای رسانا.
جای خالی جایزه ریاضیات
دلایل فراوانی وجود دارد که چرا نوبل برای ریاضیات جایزهای در نظر نگرفت. در وصیتنامه نوبل از ارائه جوایز به آندسته از«اکتشافات و اختراعاتی» صحبت به میان آمده که برای نوع بشر در عمل بیشترین فایده را داشتهاند، و به احتمال جنبه عملی این کارها بیش از جنبه تئوریک آن مورد نظر بودهاست. در نتیجه ریاضیات علمی نبود که به حال بشریت فایدهای عملی داشته باشد؛ چیزی که اساس تشکیل بنیاد نوبل را تشکیل میداد. [۱۲] یک دلیل احتمالی دیگر این بود که پیش از آن در اسکاندیناوی یک جایزه مشهور برای ریاضیات وجود داشت. جوایزی که در آن زمان در زمینه ریاضیات داده میشد، عمدتا به دلیل تلاشهای گوستا میتاگ لفلر بود که بنیانگذار نشریه «اکتا متمتیکا» بود و این نشریه پس از گذشت یک قرن همچنان یکی از مهمترین نشریات ریاضی در جهان است. او با استفاده از نفوذش در استوکهلم، شاه اسکار دوم را متقاعد کرد تا رقابتهای جایزهداری را ترتیب داده و از ریاضیدانان برجسته سراسر اروپا از جمله هرمیت، برتراند، ویرستراس و پوینکار تقدیر بعمل آورد. اغلب گفته میشود دلیل آنکه نوبل از ارائه جایزه به ریاضیات خودداری کرد این بود که همسرش با میتاگ لفلر روابط نامشروع داشت. البته این داستان یک دروغ محض است زیرا نوبل هیچگاه ازدواج نکرده بود. [۱۳] درسال ۲۰۰۱، دولت نوروژ ارائه جایزه آبل را در زمینه ریاضیات آغاز کرد تا جای خالی جایزه ریاضی نوبل را پر کند. جایزه شاو نیز که اهدای آن در سال ۲۰۰۴ آغاز شده و به جایزه نوبل شباهت دارد، در زمینه علوم ریاضی اعطا میشود. مدال فیلد اغلب به «جایزه نوبل ریاضی» تشبیه میشود، اما از آنجا که این جایزه به ریاضیدانان زیر چهل سال محدود میشود، این مقایسه چندان مناسب نیست. جایزه کرافورد در زمینه ریاضی، مانند جوایز علمی نوبل، توسط آکادمی سلطنتی سوئد اعطا میشود. بطور کلی، این جایزه معادل جوایز علمی نوبل است.
دانستنیها
ماری کوری؛ اولین کسی که دو بار برنده جایزه نوبل شد
در تاریخ جوایز نوبل تنها چهار نفر بودهاند که دوبار موفق به دریافت جایزه شدهاند. این افراد عبارتند از:
فیزیک [۱۹۰۳]: کشف رادیو اکتیویته
شیمی [۱۹۱۱]: انزوای رادیوم خالص
شیمی [۱۹۵۴]: نظریه اوربیتال بههمآمیخته
صلح [۱۹۶۲]:عملگرایی پیمان منع آزمایشهای هستهای
فیزیک [۱۹۵۶]: اختراع ترانزیستور
فیزیک [۱۹۷۲]: نظریه ابررسانایی
شیمی [۱۹۵۸]: ساختار مولکول انسولین
شیمی [۱۹۸۰]: توالی ویروس نوکلئوتاید
علاوه بر این، کمیته بینالمللی صلیب سرخ در سالهای ۱۹۱۷، ۱۹۴۴ و ۱۹۶۳ جایزه صلح نوبل را دریافت کرد. دو جایزه اول، بطور ویژه به خاطر تلاشهای این گروه در طی جنگهای جهانی اعطا شدند.
تنها خواهر-برادرانی که برنده جایزه نوبل شدند جان تینبرگن (اقتصاد ۱۹۶۹) و برادر کوچکترش نیکو تینبرگن (پزشکی، ۱۹۷۳) بودند.
تاکنون دو نفر برنده هر دو جایزه اسکار و نوبل بودهاند. جورج برنارد شاو از ایرلند در سال ۱۹۵۲ جایزه ادبیات نوبل و در سال ۱۹۳۸ به خاطر بهترین بازی روی صحنه، جایزه اسکار را به خود اختصاص داد و ال گور آمریکایی که در سال ۲۰۰۷ نوبل صلح را به خاطر تلاش برای پایان جنگ عراق و در فوریه ۲۰۰۸ اسکار بهترین فیلم مستند برای کارگردانی فیلم یک حقیقت آزاردهنده را بدست آورد.
بناهای تاریخی زنجان
استان زنجان یکی از استان های با اهمیت ایران است که در ناحیه مرکزی شمال غربی ایران واقع شده و از نظر ارتباط به دلیل استقرار بر محور ترانزیتى، نقطه ارتباطی مرکز با غرب و شمال غربی ایران به شمار می آید. جاذبه های جهانگردی استان زنجان درتمام قسمت های آن پراکنده شده و می توان آنها را در شمار جاذبه های طبیعی، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی مورد بررسی قرار داد. در این میان شهرستان های ابهر و زنجان مشهورترین جاذبه های گردشگری این استان را در خود جای داده اند. از نظر جاذبه های گردشگری، وجود بنای عظیم و با شکوه سلطانیه که یکی از بزرگ ترین و مشهورترین بناهای اسلامی با عمری 700 ساله که جزو آثار ثبت شده ایران بزرگ در فهرست میراث جهانی بشر در یونسکو است، این استان را در صنعت توریسم کشورحائز اهمیت بسیار کرده است.
استان زنجان براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای 3 شهرستان، 13 بخش، 8 شهر است؛ که شهرستان های این استان عبارتند از زنجان، ابهر و خدابنده. در زنجان صنایع دستی از رشد و شکوفایی چشمگیری برخوردارند. نمونه های بدیع؛ آفریده های دستان هنرمندان و متخصصان برجسته زنجانی در زمینه های چاقوسازی، فرش بافی، چاروق دوزی و ملیله کاری امروزه مایه سربلندی و مباهات موزه های بزرگ جهان است.
نقشه تقسیمات استان زنجان؛ عکس از سازمان نقشه برداری کشور
وسعت استان زنجان برابر ۲۲۱۶۴ کیلومتر و جمعیت آن بر اساس آخرین آمارها بیش از نهصد هزار نفر برآورد شده است. رودهای مهم در این استان قزلاوزن، زنجانرود و ابهر رود است. بلندترین نقطه استان در ارتفاعات تخت سلیمان (بیش از ۳۰۰۰ متر) و کمترین در قزلاوزن در گیلوان (نزدیک به ۳۰۰ متر) می باشد. مهمترین آثار تاریخی و باستانی استان زنجان شامل گنبد باشکوه سلطانیه، بازار زنجان، مجموعه رختشویخانه، مسجد جامع زنجان، مقبره قیدار نبی در خدابنده، آرامگاه احمد زهرنوش و امامزاده زیدالکبیر در ابهر است.
آب و هوای این استان به طور کلی سردسیری است به طوری که در زمستان بسیار سرد و در تابستان معتدل می باشد. فصول بهار و تابستان بهترین زمان برای گذراندن اوقات فراغت در این استان هستند. تنوع آب و هوایی این منطقه موجب ایجاد گونه های متفاوتی از زندگی جانوری شده است. وجود گونه های متفاوتی از حیوانات وحشی و پرندگان مهاجر و جانوران آبزی، گردشگران بسیاری را در فصل شکار مجاز به این منطقه جذب می کند. غارهای استان عبارت اند از غار کتله خور و گلجیک و غار خرمنه سر. غار کتله خور که دیدنی ترین و بزرگترین غار منطقه است به نظر آنوبانینی یکی از زیباترین پدیده های طبیعی ایران محسوب می شود که در80 کیلومتری جنوب خدابنده قرار گرفته است. این غار از سه طبقه تشکیل شده و دارای تونل های فرعی و استلاکتیت ها و استلاکمیت ها و ستون های بسیار در گذرگاه های اصلی است وقندیل های مخروطی آویزان از سقف ها در اثر داشتن ناخالصی ها، رنگ های متنوع به خود گرفته اند و آنها که ترکیبات به همراه نداشته و یا کمتر دارند به صورت بلورهای شیشه ای بسیار شفاف مشاهده می شوند.
از رودهای مهم استان قزل اوزن است که رودی جوشان وخروشان بوده و از کوه های کردستان سرچشمه می گیرد که پس از توقفی در پشت سد منجیل نهایتا وارد دریای خزر می گردد. از دیگر رودخانه های استان؛ زنجانرود- ابهررود - سجاس رود و خرا رود را می توان نام برد. همچنین چشمه های آب معدنی استان عبارت اند از چشمه آبگرم وننق - چشمه آبگرم ابدال - چشمه آبگرم گرماب و چشمه آبگرم حلب انگوران.
زبان گفتاری اکثریت اهالی استان زنجان ترکی آذربایجانی است. در جهات چهارگانه در شمال استان ترکی مخلوط با گیلکی و در شرق متمایل به فارسی در جنوب غربی کردی و در غرب ترکی آذربایجانی و در جنوب استان نیز با گرایش به فارسی تکلم می کنند. حمد اله مستوفی در کتاب نزهة القلوب؛ مردم منطقه را در حدود سال ۷۴۰ هجری قمری سنی مذهب ذکر می کند. اما در دوران صفویه با حمایت صفویان از تشیع به تدریج مذهب تشیع در این منطقه رواج یافته است و همکنون بیشتر مردم استان دارای مذهب شیعه هستند.
بنایی صخره ای در زنجان، مشهور به معبد داش کسن. شکل گیری این معبد پس از مرگ ارغونشاه، با پشتکار الجای خاتون، خواهر سلطان محمد خدابنده آغاز شد، ولی به پایان نرسید. از نظر نقشه و نقوش تزئینی یکی از با ارزش ترین نمونه های معماری صخره ای در طول تاریخ معماری ایران به شمار می رود. در این معبد نقوشی از هنر چینی به کار رفته است.
نقشهای اژدها به طول 5 متر و عرض 5/1 متردر زمره بزرگ ترین نقوش تزئینی این معبد است که در پیچ و خمهای شگفت انگیز خود رموز نهفته ای دارد. دیگر نقوش تزئینی این معبد، طاقچه های بسیار فاخری است که در ضلع شرقی و غربی معبد در کنار نقوش اژدها کنده شده اند. این طاقچه ها با مقرنسهای بسیار زیبایی شکل گرفته که یاد آور استادی هنرمندان سنگ تراش معبد در آن دوره است. همچنین نقوش اسلیمی که در نوع خود ماهرانه تراشیده شده اند با طرحهای بسیار متنوع بیانگر فعالیت هنرمندان مسلمان در پدید آوردن این معبد است.
در ساخت این معبد، همواره پیروی از تقارن طولی مد نظر بوده و این تقارن در کلیه بخشهای معبد به چشم می خورد. معبد تاریخی داش کسن از سمت شمال به دشت سلطانیه و بنای تاریخی آرامگاه سلطان محمد خدابنده اشراف دارد. این معبد در کنار شهر قدیم سلطانیه با گنبد رفیع آن، آرامگاه چلبی اوغلو و آرامگاه ملاحسن کاشی، در مجموع محور فرهنگی تاریخی سلطانیه را تشکیل می دهد.
استان زنجان با مساحت ۲۲ هزار و ۱۶۴ کیلومتر مربع از جمله مناطق زیبا و تاریخی ایران است. این استان از دو ناحیه کوهستانی و جلگهای تشکیل شده و دارای آب و هوای کوهستانی سرد و آب هوای معتدل و نیمه مرطوب است. این استان جاذبهای طبیعی و پرجذبهای را در خود جای داده است.
● گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه یکی از بزرگترین بناهای عظیم گنبد دار در دنیا در ۴۳ کیلومتری زنجان در شهر سلطانیه به دستوره سلطان محمد خدابنده از سال ۷۰۴ هجری قمری شروع و در مدت نه سال در تاریخ ۷۱۳ (ه –ق)پایان یافته است.
این با ۵/۴۸ متر ارتفاع و ۶/۲۵ متر قطر دهانه گنبد پس از کلیسای سانتا ماریا در فلورانس ایتالیا و مسجد ایا صوفیا در استانبول ترکیه سومین بنای عظیم تاریخی گنبددار در جهان و اولین بنای عظیم آجری در ایران است.
● بازار زنجان
بازار زنجان یکی از طولانیترین بازارهای ایران در شهر زنجان به دستور آقامحمد خان قاجار آغاز و در سال ۱۲۱۳ (ه –ق) در زمان فتحعلی شاه خاتمه یافت و مساجد، سراها و گرمابهها در سال ۱۳۲۴ به آن اضافه شد.
● مجموعه بازار قدیمی
مجموعه بازار قدیمی استان زنجان به صورت یک خط مستقیم به عنوان بازار بالا و بازار پایین به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده است.
● رختشویخانه
رختشویخانه تنها بنای مختص بانوان در ایران در بافت قدیمی شهر زنجان در محله موسوم به عباسقلی خان احداث شده است. زمین این بنا در سال ۱۳۴۷ (ه –ق)توسط بلدیه وقت خریداری و توسط دو برادر معمار و بنا ساخته شده است و آب این بنا از قنات قلعچه حاجی میر بها الدین تأمین میشد و محلی عمومی برای شستشوی لباس بوده است.
● بقعه امامزاده ابراهیم(ع)
بقعه امامزاده ابراهیم (ع)به عنوان زیارتگاه مردم استان در مرکز شهر زنجان واقعه شده و شجره این امامزاده به حضرت ابراهیم ابن موسی جعفر میرسد.
بنای حرم مطهر جدید و به سبک چهار طاقی منطبق با پلان قدیمی نوسازی شده است و نماز جمعه شهر در این محل برگزار میشود.
● مسجد جامع زنجان
مسجد جامع زنجان معروف به مسجد سید در قلب بافت تاریخی شهر زنجان قرار گرفته است.
مسجد و مدرسه سید توسط عبداله میرزا دارا پسر یازدهم فتحعلی شاه قاجار در هنگام حکمرانی در سال ۱۲۴۲ (ه –ق)احداث شده است.
این مجموعه تاریخی یکی از بناهای ارزشمندی است که به طرح مساجد چهار ایوانی ساخته شده است.
کاروانسرا سنگی،کاروانسراسنگی قدیمیترین اثر تاریخی استان زنجان در قرن هشتم (ه –ق)در زمان شاه عباس دوم در قسمت جنوبی شهر احداث شده است.
در حال حاضر قسمت اعظم آن از بین رفته و تنها از آن اثار یکی از کاروانسراها به نام کاروانسرا سر چم که یکی از کاروانسراهای مهم در مسیر تجاری تهران –آذربایجان بود باقی مانده که نوع سقف آن پنج و هفت است.
این بنا در سال ۱۳۷۷ به سفره خانه سنتی تبدیل شده و علاوه به ارائه امکانات پذیرای با غذاهای سنتی در بعضی از حجرهها به معرفی و فروش صنایع دستی استان اقدام میشود.
در استان زنجان سه پل ثبت شده بهنامهای پل حاج میربها الدین، پل حاج سید محمد و پل سردار وجود دارد.
همچنین در استان چند بقعه مانندبقعه قطب الدین محمد معروف به پیر احمدزهرنوش در ابهر بقعه ملا حسن کاشانی در دو و نیم کیلومتری جنوب شهر سلطانیه در سال ۹۷۳ (ه –ق)در اواخر دوران شاه طهماسب صفوی ساخته شده است.
بقعه شاه زید الکبیر ابهر حضرت زید یکی از فرزندان امام حسن مجتبی (ع) در شهر ابهر به شکل مخروط از آجر در قرن نه (ه –ق) ساخته شده است.
در استان زنجان یک معبد به نام معبد داش کسن نیز وجود دارد که در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی سلطانیه به شکل مستطیل قرار گرفته است و در داخل این محوطه سه طاق نسبتاً عمیق در دل کوه کنده شده و در حد فاصل ضلع جنوبی و طاقهای اضلاع شرقی و غربی حجاریها و نقشهای زیبا به چشم میخورد از جمله این نقوش تصویر دو اژدها به صورت قرینه در مقابل یکدیگر حک شده است.
استان زنجان دارای صنایع دستی مهم و معروفی چون ملیله کاری، چاقو سازی، چارق دوزی و فرش باف است.
● ملیله کاری
یکی از کارهای دستی بومی زنجان ساخت وسایل نقرهای و به ندرت طلائی به صورت ملیله کاری است. در اوایل فقط در زنجان معمول بوده که در آن زمان رضا خان پهلوی تعدادی از هنرمندان زنجانی را به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند.
چاقو سازی، چاقو سازی در زنجان که با مهارت خاصی به دست استادکاران این صنعت با ویژگیهای همچون ظرافت، تناسب، تنوع،قدرت برش و آبکاری تیغه ساخته میشود از شهرت فراوان بر خوردار است.
غار کتله خور
غار کتله خور در 155 کیلومتری جنوب زنجان، 80 کیلومتری جنوب خدابنده و 173 کیلومتری شمال همدان، در نزدیکی شهر کوچک گرماب واقع شده است. مسیر متداول برای بازدید از این جاذبه طبیعی جاده زنجان به خدابنده (قیدار) در امتداد زرین آباد به گرماب می باشد.
غار کتله خور؛ زنجان؛ عکس از علی مجدفر
این غار از سه طبقه تشکیل شده و دارای تونل های فرعی و استلاکتیت ها و استلاکمیت ها و ستون های بسیار در گذرگاه های اصلی است وقندیل های مخروطی آویزان از سقف ها در اثر داشتن ناخالصی ها، رنگ های متنوع به خود گرفته اند و آنها که ترکیبات به همراه نداشته و یا کمتر دارند به صورت بلورهای شیشه ای بسیار شفاف مشاهده می شوند.
غار کتله خور؛ زنجان؛ عکس از علی مجدفر
غار کتله خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل رس و خاک های حاوی اکسید آهن قابل مشاهده است. این غار از نظر قدمت تقریبا همسن غار علیصدر در همدان است. البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاری است کاملا آبی، اما غار کتله خور زنجان غاری است تقریبا خشک. دوم اینکه آهک های غار کتله خور نسبت به آهک های غار علیصدر بسیار خالص تر است که این خود عاملی است جهت زیباتر شدن غار، چراکه خالص بودن آهک ها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل ها می شود.
شهر قیدار (خدابنده)
قیدار یکی از شهرهای ایران در استان زنجان است. این شهر مرکز شهرستان خدابنده است. جمعیت این شهر بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۶٫۲۶۹ نفر بوده است [۱].
قیدار نام یکی از پیامبران سامی بوده است که گفته میشود آرامگاهش در این محل قرار دارد. او را فرزند اسماعیل و نیای سیام محمد، پیامبر اسلام دانستهاند.
بلغار خاتون دختر ارغونشاه بقعه قیدار را هفتصدسال پیش در محل این شهر احداث کرد و در تاریخ ۱۳۱۹ قمری این بقعه توسط شخصی بنام امیر افشار جهانشاه خان لقب داشت مرمت شد.[۲]
بقعه قیدار نبی
بنای آرامگاهی قیدار نبی در جنوب غربی شهرستان قیدار (خدابنده) و در دامنه ارتفاعات با همین نام قرار دارد اینبنا متعلق به قیداربن اسماعیل بن ابراهیم (علیه السلام) از پیامبران است، این مسئله با استشهاد 65 نفر ز علمای طراز اول مورد تأیید قرار گرفته و بدین ترتیب شایعه اختصاص بنا به قبر بلغارخاتون زن غازان خان مغول مردود شده است. در کتاب منهاج البرا عه تألیف میرزا حبیب الله هاشمی خویی شجره نامه حضرت بدین شرح ذکر شده است. «محمد بن عبدالله(ص) بن عبدالمطلب و اسمه پیبه بن هاشم واسمه عمروبن عبدالمناف واسمه شیبه بن هاشم واسمه عمروبن عبدالمناف واسمه المغیره بن قصی واسمه زیدبن کلاب بن مره بن کعب بن لوی بن غالب بن فهربن مالک بن النصر و هو قریش بن کنانه بن جزیمه بن مدرکه بن الیاس بن مفربن نزاربن معبدبن عدنان بن اود بن لیسع بن الهمیسع بن سلامان بن بنت بن حمل بن قیدار بن اسماعیل بن ابراهیم (علیه السلام) بن تاریخ بن ناخور بن ساروع بن آدم (علیه السلام) .
هم چنین در کتاب جلاء الیون تألیف محمد باقر مجلسی نیز بر همین منوال شجره قیدار نبی را به ابراهیم و آدم علیه السلام نسبت داده است.
کتیبه ها و شیوه های تزئینی بنا گویای آن است که سازههای معماری آن بایستی در دورانهای مختلفی انجام پذیرفته باشد ، از جمله قدیمیترین کتیبه برجای مانده در ضلع جنوبی صحن گنبددار به تاریخ 719 هجری قمری که به تجدید ساخت آرمگاه توسط بلغان خاتون همسر غازان خان ششمین سلطان ایلخانی اشاره میکند و کتیبه أی دیگر در همان صحن که به شرح انجام تعمیرات بنا توسط تیمورخان به سال 751 هجری قمری میپردازد.
آرامگاه قیدار نبی با میانسرای مطبق دارای گنبد ناقوسی شکلی است با کاربندی زیبا که در سطوح داخلی مزین به نگارههای گیاهی و جانوری گچبری شدهای می باشد .
این بنای آرامگاهی به شماره 321 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .
مادربورد
برد مادر یا مادر بورد یا برد اصلی (به انگلیسی: Mainboard or Motherboard) تخته مدار الکتریکی است که بخشهای گوناگون رایانه مانند واحد پردازنده مرکزی، حافظه دسترسی اتفاقی(RAM) و... بر روی آن سوار میشوند و بلاکهای بسیار کاربردی و مهم دیجیتالی نظیر بایوس (BIOS) قرار گرفتهاند. در کامپیوترهای اپل آن را برد منطقی مینامند.[۱]
برد مادر اصلیترین بخش یک رایانه به شمار میرود و کار آن آن کنترل کردن پردازشگر مرکزی و ارتباط دادن آن با قسمتهای دیگر است. خود پردازشگر با هیج کدام از ابزار آلات بیرونی ارتباط مستقیم ندارد و همان طور که از نامش پیداست تنها یک پردازندهاست. ارتباط پردازشگر با ابزار خارجی (به جز در موارد معدود) توسط BIOS انجام میگیرد و در حقیقت بین پردازشگر و ورودی/خروجیها همواره یک مدار واسط وجود دارد
اجزا
شمایل مادربرد بدین گونهاست که تعدادی خازن و ترانزیستور و مقاومت و دیود و آیسی و ورودیهایی برای نصب قطعات روی یک فیبر بزرگ از جنس سیلیسیم و درصد کمی از چوب قرار میگیرند. بر روی صفحه مادربرد چندین خط به رنگهای متفاوت دیده میشود که همه قطعات را به هم متصل میسازد و به آنها اصطلاحاًباس میگویند. برای کل کامپیوتر, مادر بورد, زیربنای اطلاعات و قدرت میباشد. شکل و اندازه مادر بورد در طرحهای انالایکس و آ تیایکس میباشد که دومی بیشتر رایجتر است. یکی از تراشههای مادربورد، سوپر آی/اُ است که دیسکهای کمکی، صفحه کلید، ماوس و قسمتهای سریال و چاپگر را کنترل میکند. به تراشهٔ سوپر آی/اُ بعلاوهٔ دو تراشهٔ دیگر به نامهای پل شمالی و پل جنوبی، چیپ ست مادربرد گویند که مبنای بسیار خوبی جهت مقایسه مادربردها میباشد. از چیپ ستهای معروف به کار رفته در مادربردهای امروزی میتوان اینتل و یا و... را نام برد.
سازندگان
ایسوس (ASUS)
اماسآی(MSI)
گیگابایت تکنولوژی (Gigabyte)
اینتل (Intel)
سولتک (Soltek)
ایکسافایکس (XFX)
فاکسکان (Foxconn)
ا بیت (Abit)
سویو (SOYO)
اپاکس (Epox)
دی اف آی (DFI)
جت وی (JETWAY)
الایت (elite)
مرکوری (mercury)
آلباترون (ALBATRON)
ای اس راک (ASRock)
الیت گروپ (ELITE GROUP)
ای سی اس (ECS)
نحوه انتخات مادربرد
انتخاب مادربرد، یکی از تصمیمات مهم در زمان تهیه و یا ارتقاء یک کامپیوتر است. انتخاب فوق ، علاوه بر تأثیر مستقیم بر عملکرد فعلی سیستم ، بیانگر انعطاف سیستم در زمان ارتقاء نیز می باشد. قابلیت های فعلی یک کامپیوتر و پتانسیل های ارتقاء آن در آینده ، جملگی به نوع مادربرد انتخابی بستگی خواهد داشت.
امروزه بر روی مادربردها ، پورت های پیشرفته ای نظیر ( Fireware)IEEE 1394و یا USB 2/0 و حتی کارت های ( تراشه ) صدای شش کاناله و کنترل های RAID وجود داشته که می توان از آنان در زمان ارتقاء سیستم و بدون نیاز به نصب امکانات جانبی دیگر ، استفاده بعمل آورد.
درزمان انتخاب یک مادربرد همواره سوالات متعددی در ذهن تهیه کننده ( خریدار ) مطرح می گردد: مادربردها چگونه با یکدیگر مقایسه می گردند ؟ پارامترها ی سنجش و وزن هر کدام چیست؟ ( پردازنده ها ، نوع تراشه ها ، نحوه ارتباط با دستگاههای ذخیره سازی)
معیار انتخاب یک مادربرد چیست ؟ Chip set های یک مادربرد بیانگر چه واقعیت هائی می باشند ؟ امکانات یک مادربرد چه تاثیراتی را در حیات فعلی و آتی سیستم بدنبال خواهد داشت؟ میزان کارایی و کیفیت یک سیستم تا چه میزان وابسته به پتانسیل های مادربرد می باشد ؟ موارد فوق ، نمونه سوالاتی است که در زمان انتخاب یک مادربرد در ذهن تهیه کنندگان مطرح می گردد.
در این مقاله قصد داریم به برخی از پرسش های متداول در زمینه انتخاب یک مادربرد پاسخ داده و از این رهگذر با ضوابط و معیارهای انتخاب صحیح یک مادربرد بیشتر آشنا شویم.
جایگاه مادربرد
مادربرد ، پردازنده و حافظه سه عنصرحیاتی در کامپیوتر بوده که در زمان انتخاب مادربرد، سرنوشت پردازنده و حافظه نیز بنوعی رقم خواهد خورد. انتخاب مناسب یک مادربرد از جمله تصمیمات مهمی است که دامنه آن گریبانگیر تجهیزات سخت افزاری دیگر نیز خواهد شد.
انتخاب یک مادربرد قدیمی و از رده خارج ( ولو اینکه در حال حاضر پاسخگوی نیازها و خواسته ها باشد ) می تواند زمینه بروز مسائل متعددی در ارتباط با ارتقاء و افزایش توان عملیاتی کامپیوتر در آینده را بدنبال داشته باشد. فراموش نکنیم ما کامپیوتر را نه بخاطر خود بلکه بخاطر اجرای برنامه ها ( در حال حاضر و آینده ) تهیه می نمائیم.
ویژگی ها ی مهم
از مهمترین ویژگی های مرتبط با مادربرد، می توان به موارد زیر اشاره نمود :
Chip Set مادربرد ، عملیاتی حیاتی و مهم نظیر روتینگ داده از هارد دیسک به حافظه و پردازنده را انجام و این اطمینان را بوجود می آورد که تمامی دستگاههای جانبی و کارت های الحاقی ، قادر به گفتگو ( ارتباط) با پردازنده می باشند. تولید کنندگان مادربردها ، با افزدون چیپ ست های متفاوت بر روی مادر برد تولیدی خود نظیر کنترلر RAID و پورت های Fireware ، قابلیت ها ی مادربرد تولیدی خود نسبت به سایر محصولات مشابه را نشان می دهند.
چیپ ست های موجود بر روی یک مادربرد ، باعث اعمال محدودیت در رابطه با انتخاب نوع پردازنده ، حافظه و سایر تجهیزات جانبی دیگر نظیر کارت گرافیک ، کارت صدا و پورت های USB 2/0 می گردد. ( برخی از امکانات فوق نظیر کارت صدا ، می تواند بعنوان پتانسیل های ذاتی همراه مادربرد ارائه گردد)
اغلب مادر بردهائی که از یک نوع مشابه Chip set استفاده می نمایند ، ویژگی های متعارفی را به اشتراک گذاشته ( به ارث رسیده از Chip set) و کارآئی آنان در اکثر موارد مشابه می باشد.
آگاهی از نوع پردازنده ، حافظه ، سرعت کنترل کننده IDE ، کارت گرافیک و صدا ، می تواند کمک مناسبی در خصوص انتخاب مادربرد را ارائه نماید (خصوصا> در مواردیکه از Chip set مشابه استفاده می گردد ).
پردازنده : تولید کنندگان مادربرد در برخی حالات ، فهرست مادربردهای تولیدی خود را بر اساس نوع سوکتی که مادربرد حمایت می نماید ، ارائه می نمایند. مثلا سوکت 478 برای P4 و سوکت A برای Athlon
در اکثر کاربردهای تجاری ، کاربران تفاوت مشهودی را در ارتباط با سرعت بین دو پردازنده Athlon و P4 مشاهده نمی نمایند در حالیکه ممکن است تفاوت قیمت آنان مشهود باشد. بهرحال نوع و سرعت پردازنده ای که می تواند همراه یک مادر برد استفاده شود ، یکی از نکات مهم در رابطه با انتخاب مادربرد است.
حافظه : امروزه اکثر مادربردها از حافظه های SDRam DDR (Double Date Rate) استفاده می نمایند. البته هنوز مادر بردهائی نیز وجود دارد که از RDRAM یا Rambus استفاده می نمایند. (تعداد این نوع از مادربردها اندک است)
حافظه های DDR دارای سرعت های مختلفی بوده و پیشنهاد می شود که سریعترین نوعی را که مادربرد حمایت می نماید ، انتخاب گردد.
تولید کنندگان مادربرد، حافظه های DDR را بر اساس سرعت Clock و یا پهنای باند تقسیم می نمایند. سرعت این نوع از حافظه ها ( DDR ) به ترتیب از کندترین به سریعترین نوع، بصورت زیر می باشد:
DDR333)PC2700)
DDR266 ) PC2100)
DDR200 ) aka PC1600) DDR400)PC3200)
بردهایی که از RDRAM استفاده می نمایند دارای Chip set اینتل 850 یا 850E می باشند.
این نوع از حافظه ها ( RDRAM ) می بایست بمنظور افزایش کارآئی ، بصورت زوج بر روی مادربرد استفاده شده و اسلات های خالی توسط CRIMM تکمیل (پر) گردند•حافظه ها ی RDRAM، قادر به تامین پهنای باند بالای مورد نیاز برنامه هائی با حجم عملیات سنگین در ارتباط با حافظه، می باشند.( برنامه های ویرایش فیلم های ویدیوئی و یا بازیهای سه بعدی گرافیکی)
قیمت حافظه های RDRAM نسبت به حافظه های DDR دو برابر است.
حافظه های RDRAM در حال حاضر با دو سرعت متفاوت ارائه می گردند : PC800 و PC1066• در صورت انتخاب پردازنده ای از نوع P4 که بر روی BUS با سرعت 533 مگاهرتز اجراء می گردد، سرعت بیشتر پردازنده معیار اصلی انتخاب قرار گیرد. در زمان انتخاب حافظه ، می بایست تعداد سوکت های DIMM و RIMM موجود بر روی مادربرد بهمراه حداکثر حافظه قابل نصب بر روی آن دقیقا> بررسی گردد.
صدا و گرافیک: اکثر مادربردهای موجود دارای کارت صدا بوده و بندرت می توان مادربردی را یافت که فاقد این قابلیت باشد. آخرین مدل مادر بردها دارای چیپ ست دیجیتالی صدای 6 کاناله بوده که برای بازی ها و فایل های MP3 مناسب تر می باشد. در صورتیکه قصد نصب یک کارت صدا بر روی مادر برد بمنظور افزایش کیفیت صدا وجود داشته باشد ، می توان با استفاده از Jumper و یا BIOS سیستم ، کارت صدای موجود بر روی مادربرد (OnBoard) را غیر فعال و از کارت صدای مورد نظر خود استفاده نمود.
در صورتیکه بخواهیم از بازی های کامپیوتری استفاده نمائیم که دارای گرافیک سه بعدی می باشند ، می بایست کارت گرافیک موجود بر روی مادربرد را غیرفعال و یک کارت گرافیک متناسب با نوع نیاز را بر روی مادر برد نصب نمود. در این رابطه لازم است به این نکته دقت شود که مادربرد انتخابی دارای اسلات AGP باشد. امروزه اکثر کارت های گرافیکی موجود از اسلات AGP بمنظور ارتباط با کامپیوتر استفاده می نمایند.
نحوه ارتباط با دستگاههای ذخیره سازی: اکثر مادربردها، با استفاده از یک کنترلر IDE از درایوهای ATA/100 یا ATA/133 پشتیبانی می نمایند. بر اساس مطالعات انجام شده، تفاوت بین دو استاندارد فوق، بسیار ناچیز بوده و این امر نمی تواند تاثیر چندانی در رابطه با انتخاب یک مادربرد را داشته باشد.