جشن سده
جشن سَده، یکی از جشن‌های همگانی ایران کهن، در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه برابر با آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از پگاه بر بام خانه خود یا بر بلندی کوهستان گرد آورده‌اند، آغاز میشود. جشن سده یک جشن ملی ایرانیان است و به هیچ دین و مذهبی مربوط نیست.
جشن «سَـدَه» بزرگترین جشن آتش و یکی از کهن‌ترین آیین‌های شناخته شده در ایران باستان است. در این جشن در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه، همه مردمانِ سرزمین‌های ایرانی بر بلندای کوهها و بام خانه‌ها، آتش‌هایی برمی‌افروخته و هنوز هم کم‌وبیش بر می‌افروزند. مردمان نواحی مختلف در کنار شعله‌های آتش و با توجه به زبان و فرهنگ خود، سرودها و ترانه‌های گوناگونی را خوانده و آرزوی رفتن سرما و آمدن گرما را میکنند. همچنین در برخی نواحی، به جشن‌خوانی، بازی‌ها و نمایش‌های دسته‌جمعی نیز می‌پردازند.
آنچنان که جابر عناصری در کتاب «تجلی دوازده ماه» و رضا مرادی غیاث آبادی در کتاب «نوروز نامه» نوشته‌اند، امروزه این مراسم در میان روستانشینان شمال شرقی کشور (همچون آزادوَر و روستاهای دشت جوین)، در بخش‌هایی از افغانستان و آسیای میانه (با نام «خِـرپَـچار»)، در کردستان (پیرامون سلیمانیه و اورامانات)، نواحی مرکزی ایران (با نام‌های «هله‌هله»، «کُـرده»، «جشن چوپانان») و در میان برخی روستانشینان و عشایر لرستان، کردستان، آذربایجان و کرمان رواج دارد.
جشن سده هیچگاه به هیچیک از اقوام یا ادیان باستان ارتباطی نداشته و همواره جشنی ملی و برگرفته از شرایط اقلیمی و رویدادهای کیهانی بوده‌است. قدمت زیاد این مراسم باعث شده تا در باره دلایل برگزاری آن روایت‌های بسیار متعدد و متناقضی در منابع قدیم ثبت شود.
با اینکه در هیچیک از متون پهلوی و منابع زرتشتی عصر ساسانی و پس از آن، نامی از جشن سده و مراسم آن برده نشده و پیداست که این جشن در مغایرت با سنت زرتشتی بوده است؛ اما خوشبختانه در دوران معاصر این مراسم در میان هم‌میهنان زرتشتی نیز رایج شده‌است که البته در شیوه برگزاری، به برخی آیین‌های کهن و گاه مهم آن توجه نمی‌شود.
سده از دیدگاه تاریخی
داستان پدیدآمدن آتش و بنیاد نهاندن جشن سده در شاهنامه بدین گونه آمده‌است که هوشنگ با چند تن از نزدیکان از کوه می‌گذشتند که مار سیاهی نمودار شد. هوشنگ سنگ بزرگی برداشت و به سوی آن رها کرد. سنگ به کوه برخورد کرد و آتش از برخورد سنگ‌ها برخاست. به گفته فردوسی:
بر آمد به سنـــگ گران سنـگ خرد هم آن و هم این سنـگ گردید خرد
فروغی پـــدید آمد از هر دو سنگ دل سنگ گشت از فروغ آذرنـــــگ
جهــــاندار پیش جهان آفریــــن نـــیایش همی کرد و خواند آفرین
که اورا فـــروغی چنین هدیه داد همین آتــــــش آن گاه قبله نهاد
یکی جشن کرد آنشــب و باده خورد ســــده نام آن جشن فرخنده کرد
داستان کشف آتش در زمان هوشنگ، هیچگاه باور ایرانیان نبوده و از ساخته‌های جدیدتر است. این فرضیه امروزه مورد توجه بیشتر شاهنامه‌شناسان قرار گرفته و از جمله در نسخه‌های تصحیح شده آقایان، استاد جلال خالقی مطلق و مصطفی جیحونی، داستان کشف آتش به دلایل بسیاری در زمره بیت‌های افزوده شده و الحاقی شاهنامه آورده شده‌است. از سویی از این داستان در هیچیک از متون تاریخی مقدم بر شاهنامه و گاه متاخر بر آن یاد نشده‌است و همچنین می‌دانیم که کشف آتش بسیار کهن‌تر از عصر هوشنگ است که با توجه به اشاره‌های شاهنامه در باره چگونگی و دستاوردهای زندگی انسان در آن دوره (ساخت ابزار ریزسنگی، یکجانشینی، آغاز کشت‌وزرع و اهلی کردن برخی حیوانات)، می‌بایست با دوره‌ای منطبق باشد که در باستان‌شناسی بنام «میان‌سنگی/ مزولیت» (حدود ۱۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال پیش) خوانده میشود. و از سوی دیگر این بیت‌ها در برخی نسخه‌های متقدم شاهنامه و از جمله کهن‌ترین آن (دست‌نویس فلورانس) وجود ندارد.
به نوشته مورخانی همچون بیرونی،بیهقی،گردیزی جشن سده یکی از سه جشن بزرگ ایرانیان است که در دوران اسلامی، تا اواخر دوران خوارزمشاهیان و حمله مغول دوام آورد و هم سلاطین و امیران و هم مردم عادی این جشن را به‌پا می‌داشتند. مشهورترین و بزرگترین جشن سده در زمان مردآویج در سال ۳۲۳ هجری در اصفهان برگزار شده‌است و چنان‌که در تاریخ بیهقی آمده‌است جشن سده دیگری که به یاد مردم مانده، جشنی است که در زمان سلطان مسعود غزنوی در سال ۴۳۰ هجری برگزار شد.
به هر روی، ماندگاری سده در فرهنگ ایرانی بسیار مرهون اقوام گوناگون ایرانی است. کرمان، در هشتاد سال گذشته مهد برگزاری سده بوده‌است و همه ساله باشکوه‌ترین جشن سده نیز در آن جا توسط همه مردم برگزار میشود. در سالهای پس از انقلاب، زرتشتیان این جشن را با روشهای تازه‌ای که سابقه تاریخی ندارد، برپا میکنند. روح‌الامینی، که خود کرمانی است، درباره برگزاری سده در کرمان می‌گوید: «کرمانی‌ها این جشن را باشکوه‌تر از مناظق دیگر برگزار میکنند. هنوزهم در کرمان رسم است که کشاورزان از خاکستر آتش بر زمین‌هاشان می‌پاشند، زیرا عقیده دارند که خاکستر آتش سده به زمین برکت می‌دهد.» او ادامه می‌دهد: «در گذشته‌های نه چندان دور این مراسم در پشت‌بام‌ها برگزار می‌شد. این جشن جمعی و همگانی است. هیچ گاه این مراسم پنهانی و در خفا انجام نمی‌شده و همواره با حضور تعداد زیادی از مردم در بیابان‌ها و دشت‌ها برپا می‌شده‌است. هنوز هم در کرمان در روز جشن سده، مدارس را تعطیل میکنند.» به رغم گذشت هزاران سال از برگزاری نخستین سده، امروزه تغییرات محسوسی در برگزاری این جشن به وجود نیامده‌است. دکتر روح‌الامینی که تغییرات آیین‌ها را در طول زمان پیگیری می‌کند، معتقد است این آیین آن قدر قوت داشته که موفق به حفظ خود شده و با اشاره به خاطره‌ای می‌گوید: «حتی در زمان جنگ با آنکه از شکوه جشن سده کم شده بود، ولی باز هم مردم در روز دهم بهمن دور هم در بداق آباد کرمان (باغی که تا چند سال پیش معمولا سده را در آن جشن می‌گرفتند) جمع می‌شدند. از آن جا که سده را آتش می‌زنند، به این جشن سده‌سوزی هم می‌گویند. روح‌الامینی از ماجرای سده‌سوزی کرمان در سالهای دهه چهل که تازه این رسم احیا شده بود روایت جالبی تعریف می‌کند: «نزدیک غروب دو موید، لاله به دست، با لباس سفید از باغچه بیرون آمده، زمزمه‌کنان به سده نزدیک می‌شوند و از سمت راست سه بار گرد آن می‌گردند. سپس این خرمن هیزم را با شعله لاله‌ها از چهار سو آتش می‌زنند. ساعت‌ها طول می‌کشد تا شعله‌ها و حرارت آتش فروکش کند و مردم، بویژه نوجوانان و جوانان بتوانند برای پریدن از روی آتش به بوته‌های پراکنده نزدیک شوند. در گذشته اسب‌سوارانی که منتظر فروکش کردن شعله‌ها بودند، زودتر از دیگران خود را به آب و آتش زده و هنرنمایی می‌کردند. کشاورزان می‌کوشیدند مقداری از خاکستر سده را بردارند و به نشانه پایان یافتن سرمای زمستان، گرما را به کشتزار خود ببرند. شرکت‌کنندگان کم کم به خانه برمی‌گشتند، ولی جوانانی که تا نیمه‌های شب پیرامون سده می‌ماندند، کم نبودند.» در این شب ستاره گرما به زمین می‌آید.
سده از دیدگاه دینی
این جشن به یاد آورنده اهمیت نور، آتش و انرژی است. نوری که از خداوند جداست و از خداوند جدا هم نیست. قبله ای که در همه جا هست، هر جا نور است ،خدا آن جاست. فروغ خورشید ،ماه ،آتش چراغ و نیز روشنایی درونی بی پایان خوانده شده است.
آیین جشن سده
حکیم عمر خیام در کتاب نوروزنامه می نویسد: ((هر سال تا به امروز جشن سده را پادشاهان نیک عهد در ایران و توران به جای می آورند،بعد از آن به امروز ،زمان این جشن به دست فراموشی سپرده شد و فقط زرتشتیان که نگهبان سنن باستانی بوده و هستند این جشن باستانی را بر پا می داشتند)) هر چند نوشته شده است که مرد آوریج زیاری به سال ۳۲۳ هجری (سده دهم میلادی) این جشن را در اصفهان با شکوه بر گزار کرد. همچنین در زمان غزنویان این جشن دوباره رونق گرفت و عنصری شاعر نامدار ایران در یکی از جشن های سده در برابر سلطان محمود قصیده ای درباره سده خواند که آغاز آن این است:
ســـــــــده جشن ملوک نامداراسـت زافریدون و از جـــــــــــم یادگار است
در ایران باستان و در میان زرتشتیان ایران،این جشن نزدیک غروب آفتاب،باآتش افروزی آغاز میشود و امروز هم با همان سنت کوه هایی از بوته و خارو هیزم در بیرون شهر فراهم شده ،در حالی که موبدان لاله به دست اوستا زمزمه میکنند،بوته ها را روشن کرده و مردمی که در آن جا جمع شده اند نماز آتش نیایش خوانده ،این مراسم به وسیله ی انجمن زرتشتیان کرمان سده هاست که بیرون از شهر انجام شده و همه مردم زن و مرد ،زرتشتی و مسلمان ،کلیمی در آن جا گرد آمده و در شادی شرکت می کنند در تهران این جشن بیست و پنج سال است که با شکوه وسیله سازمان فروهر در باغ ورجاوند برگزار می شود.در شیراز پنج سال این جشن به همت همسرم پریچهر (همسر دکتر فرهنگ مهر)و با یاری زرتشتیان ،آرتشیان و مردم شیراز ،برابر کعبه زرتشت ،نزدیک تخت جمشید برگزار میشود.
Sadeh
Sadeh, public celebrations of ancient Iran, beginning the evening of Feb. equal tenth day of November-January with a wood fire people, Pegah on the roof of your home or around the mountain and have a long, begins. Sadeh is an Iranian national celebration and is not related to any religion.
Celebration "century" biggest fire festival and one of the oldest known Ancient rituals are. The evening celebrated the beginning of Feb. I, all the people of the Iranian lands on roof and tall mountains, Tshhayy Brmyafrvkhth still on Myafrvznd Kmvbysh. People in different areas of fire and flames along with their language and culture, songs and read a variety of songs and hope to go cold and heat are coming. Also, in some areas, to Jshnkhvany, games, and also shows collective pay.
So that violent elements in the book "manifestation of twelve months and Reza Moradi-Abadi Ghiasi the book" New Year Letter "written, among today's rural northeast country (such as plain Jovain Zadvr and villages), in parts of Afghanistan and Central Asia ( called "Khrpchar"), Kurdistan (Sulaimaniyah and surrounding Avramanat), central Iran (names "Hlhhlh", "have", "Celebration shepherds") and among some tribes and rural Lorestan, Kurdistan, Azerbaijan and Kerman Popularity there.
Sadeh never any relatives or no religions and ancient communication ever national celebration from was the climate and cosmic events. Old event has caused a lot about its reasons for holding multiple and conflicting narratives very old sources should be recorded.
Although none of the texts in Pahlavi and Zoroastrian sources Sassanid era and thereafter, the name of Sadeh and it's been used and suggests that in contradiction with the celebration of the Zoroastrian tradition, but fortunately the contemporary Zoroastrian ceremony among Hmmyhnan Asked which of course is also held in a manner, to some ancient rituals and sometimes not considered important.
Centuries of historical perspective
Fire and Human Pdydamdn story Nhandn Sadeh in Shahnameh Hooshang which thus provided with some mountains near the Black Snake chart was passed. Hooshang large stone removed and dropped into it. Stone Mountain hit rocks and fire rose from the collision. According to Ferdowsi:
The stone was also lacking the expensive stone and the stone was made
Foroughi This gave both the inexorable return of the Light Stone Azarang
Jahandar ago demiurge prayer and calls proved utterly
Foroughi gave him such a gift to the same prayer then fire agency
One to celebrate wine and eat Nshb century its name to celebrate auspicious
Story at the time of the discovery of fire Hooshang, never believe the Iranians not Sakhthhay newer. This hypothesis now being considered more Shahnamhshnasan including corrected versions of gentlemen, Professor Mustafa Jalal Khaleqi absolute Jyhvn story of the discovery of fire for many reasons among the bits added and extension have been Shahnameh. On the one hand none of these stories in historical texts prior to its recent Shahnameh and sometimes does not remember the discovery of fire and know very Khntr Hooshang era that the Shahnameh Asharhhay about how human life and achievements of that period (construction Ryzsngy tool, Ykjanshyny starting Kshtvzr and domesticate certain animals), must be consistent with the archaeological period known as "Mesolithic / Mzvlyt (approximately 15,000 to 10,000 years ago) is called. And the other bits in some earlier versions of Shahnameh and its oldest (Florence manuscripts) does not exist.
Mvrkhany as to the external Beyhaqi, Gardez Sadeh one of the three major celebrations during the Iranian Islamic era until the late Khvarzmshahyan and Mongols lasted and kings and princes and ordinary holiday Bhpa Mydashtnd. The largest and most popular Sadeh Mardavij time in 323 AH and is held in Isfahan, as provided by Beyhaqi Sadeh other people needed to remember, to celebrate that at the time of Sultan Masood Ghaznavi was held in the year 430 AH.
On each, lasting much indebted century Iranian culture Iranian ethnic diversity. Kerman, in the eighty years ago was the cradle holding century and every year the magnificent Sadeh, where is held by all people. In the years after the revolution, Zoroastrians celebrated with new techniques that no historical record, are held. Rvhalamyny, Kirmani, who is about holding century in Kerman said: "This celebration Kermanian Bashkvhtr from other Mnazq are held. Kerman is still drawing fire on farmers Zmynhashan Mypashnd ash, because ash-fire century belief that the earth is blessed. "He continues:" In the not too distant Gzshthhay ceremony was held on rooftops. This celebration is a collective and universal. It's never hidden and subtle Nmyshdh and always with many people in the deserts and plains up surpassed. Still Kerman day Sadeh, schools are closed. "Despite holding over a thousand years from the first century, today remarkable changes in holding these celebrations are Nyamdhast. Doctor Rvhalamyny rituals that changes over time will follow, believes that this faith so strong that had managed to preserve their memory and referring to says: "Even in time of war the glory Sadeh was low, but open The people around the tenth day of February Bdaq Abad in Kerman (a garden a few years ago, usually in the century celebration took it) would get together. Since the fire but their century, this feast also known Sdhsvzy. Rvhalamyny the story Sdhsvzy Kerman years sixties that was just revived this tradition defines an interesting story: "Two confirmed near sunset, tulips hand, white clothes come out of the garden, near Zmzmhknan century are on the right side three times it shall be rounded. Then stack the wood with flame tulip fire beat four sides. It takes hours to heat the fire and flames subside and people, especially adolescents and young adults able to fire jumping to close plants are scattered. In the past, waiting to alight the flame Asbsvarany were earlier than others to water and fire and were Hnrnmayy. Farmers Mykvshydnd remove some ash century and the end of winter to sign, take the heat to his farm. Participants gradually Brmygshtnd house, but young people from around mid-century night stay, not less. "Star in the night heat come to the ground.
Century from the perspective of religious
Fs act to remember the importance of this celebration of light, fire and energy. A different light from God and God's not isolated. A prayer that is everywhere, everywhere is light, God is here. Light sun, moon, fire, light and endless internal lighting has been called.
Regulations Sadeh
Hakim Omar Khayyam Nvrvznamh writes in the book: ((year to date Sadeh in the covenant of good kings and instead turn Turan, then today, this time celebrating the forgotten and the only Zoroastrian Guardian ancient traditions and are celebrated on the leg were ancient)), although written in the year 323 men Vryj Zeyar AH (tenth century BC) in celebration of this glorious held to. Also during this holiday Ghaznavids again flourished and renowned poet element in the celebrations centuries before the Sultan Mahmoud ode about a century that started calling it is:
Century celebration Molouk Namdarast Zafrydvn and souvenir Jam is
Ancient and among Zoroastrians of Iran, near the Sunset Celebration, Baatsh glow starts and today the same tradition that the mountain of wood and plant Kharv provided outside the city, while priests Tulips to Avestan are murmuring, plant to turn and where people are gathering of prayer called the fire, the ceremony by the Zoroastrian Association of Kerman century outside the host city conducted and all men and women, Muslim and Zoroastrian, Jewish, where dust the joy and participate in Tehran celebrated twenty-five years, the lush garden tool organization Forouhar Varjavand held. in Shiraz to celebrate five years of this effort Parichehr husband (wife of doctor Culture September) and helping Zoroastrians, Rtshyan and the people of Shiraz, against the Kaaba of Zoroaster, is held near Persepolis.
http://www.coe.ac.ir آموزشكده حفاظت محيط زيست